Chinezen in Nederland

Mensen van Chinese afkomst vind je bijna in elk land op de wereld. Al eeuwenlang migreren grote groepen Chinezen naar het buitenland, voornamelijk om economische redenen. In heel veel landen ter wereld vormen ze zo een belangrijke minderheid. Dat is in Nederland niet anders. Waar je ook woont in Nederland, je hoeft nooit lang te zoeken om iets Chinees te ontdekken. Zelfs de kleinste plaatsjes hebben wel een Chinees restaurant of een door Chinezen gerunde snackbar.

PRINT OPDRACHTEN
ChineesCultuurplein-illustratie-Aardrijkskunde-Victorgrafischontwerp

Leerdoelen

  • Je kunt vertellen over hoe de eerste Chinezen in Nederland kwamen en hoe hun leven er destijds uitzag. 
  • Je kunt uitleggen waarom we Chinezen vaak associëren met werk in restaurants en snackbars.
  • Je kunt je inleven in het leven van een leeftijdgenoot die in Nederland opgroeit met Chinese ouders. 
  • Je kunt beschrijven hoe het met de jongste generatie Chinese Nederlanders gaat en tegen welke problemen ze aan lopen. 

Inleiding
De groep mensen van Chinese afkomst is één van de meest zichtbare en meest verspreide minderheidsgroepen in Nederland. Bovendien waren zij in het begin van de 20e eeuw ook één van de eerste niet-westerse migranten die naar Nederland kwamen. Hoe kwam dat? Waarom kwamen Chinezen naar Nederland en hoe verging het hen? 

Een gevarieerde groep
Om te beginnen is het goed om te weten hoeveel mensen van Chinese afkomst er eigenlijk in Nederland zijn. Dat is niet zo gemakkelijk te zeggen, want veel mensen met Chinese wortels zijn niet direct uit China of Taiwan in Nederland terecht gekomen, maar via voormalige Nederlandse kolonies als Suriname en Indonesië. Ze hebben dus een gemengde achtergrond en worden niet in alle tellingen als Chinees meegenomen. Bovendien zijn sommige families al vele generaties in Nederland en is hun Chinese afkomst niet altijd meer zo duidelijk. Er kunnen alleen schattingen worden gemaakt: die liggen tussen 50.000 en 150.000 mensen van Chinese afkomst. Dat is een relatief klein percentage van het totaal aantal mensen met een migratie-achtergrond in Nederland.

De groep Nederlanders met een Chinese achtergrond is heel divers. Dat geldt ook voor de talen die zij spreken. Slechts een klein deel spreekt Mandarijn. De meesten spreken de taal uit de regio waar ze oorspronkelijk vandaan kwamen. De meest gesproken talen onder Nederlandse Chinezen zijn Wu, Hakka en Kantonees. Van Wu heb je misschien nog nooit gehoord maar dat is de taal die in de wijde regio rond Shanghai wordt gesproken. Een bepaald dialect van het Wu, het Wenzhounees, hoor je heel vaak in Nederlandse Chinatowns. Veel Nederlandse Chinezen komen oorspronkelijk uit de regio van Wenzhou. Wenzhounees klinkt heel anders dan Mandarijn, dus als je de volgende keer in een Chinees restaurant het personeel met elkaar hoort praten en je verstaat het niet, dan ligt het niet aan jou: ze spreken gewoon geen Mandarijn! Bij het hoofdstuk ‘Taal’ en de Opdracht Chinezen in Nederland en hun talen  kan je meer hierover leren.

Herkomst allochtone bevolking Nederland in 2011. In deze telling zijn enkel mensen met een directe Chinese afkomst meegenomen en niet mensen die via bijvoorbeeld Suriname of Indonesië naar Nederland zijn gekomen (bron: cbs.nl). 

Chinatowns
In een paar grote steden in de Randstad zijn heuse Chinatowns ontstaan: plekken met veel Chinese restaurants en winkels, waar veel Chinezen  samenkomen.

chinatown
Chinatown van Den Haag (bron: resp.  chinatowndenhaag.nl)
chinatown 2
Chinatown Den Haag (foto: G.Tates)

Mensen van Chinese afkomst staan bekend om hun ondernemingslust: zij  baten vaak horecaondernemingen uit. Deze horecaondernemers zijn meestal in de tweede helft van de vorige eeuw naar Nederland geëmigreerd. Hun kinderen vormen nu de tweede generatie Chinese Nederlanders. Een andere groep Chinezen zijn zij die naar Nederland kwamen om te studeren. Dit gebeurde vanaf het jaar 2000, toen de economie in China steeds beter werd. Ook kwamen er steeds meer Chinese bedrijven en hun werknemers naar Nederland.  De studenten en expats zijn inmiddels een belangrijk onderdeel geworden van de Chinese gemeenschap in Nederland.

Opdracht

Zoek op internet uit in welke Nederlandse steden Chinatowns te vinden zijn. En welke andere Europese steden hebben grote Chinatowns?

De eerste Chinezen in Nederland
De geschiedenis van de Chinezen in Nederland gaat terug naar het begin van de 20e eeuw, toen Indonesië nog een Nederlandse kolonie was. In Indonesië woonden veel mensen van Chinese afkomst: zij waren al vanaf de 17e eeuw uit het zuiden en zuidoosten van China gekomen. De Chinezen behoorden vaak tot de rijkere groepen binnen de Indonesische samenleving omdat ze in de handel zaten. Zij hadden de middelen om hun kinderen in Nederland te laten studeren, zodat deze later gemakkelijk goed werk zouden kunnen vinden in het toenmalige Nederlands-Indië. Deze studenten vormden vanaf ongeveer het jaar 1900 de eerste groep Chinezen in Nederland.

Vraag

  1. Zoek uit wat jiaxiang betekent en leg uit hoe belangrijk dit begrip is in de Chinese cultuur.

Havenarbeiders
Niet veel later kwam daar een tweede groep bij. In het begin van de 20e eeuw ging het goed met de Nederlandse economie en veel scheepvaartondernemingen hadden behoefte aan werklieden voor op de schepen en in de havens. Zij wierven Chinezen uit het zuiden van China die bekend stonden als harde werkers en vooral erg goedkoop waren: veel goedkoper dan Nederlands personeel. Bovendien deden ze niet mee aan de stakingen voor beter loon en betere werkomstandigheden, waar het Nederlands personeel wél vaak aan mee deed.

In de jaren 10 en 20 van de vorige eeuw verzamelden zich zo in de havens van Rotterdam en Amsterdam aanzienlijke groepen Chinese arbeiders. Hun economische positie was erg slecht en ze waren vaak volledig afhankelijk van de werkgevers die hen niet altijd goed behandelden. Veel Nederlandse havenarbeiders zagen de goedkope Chinezen bovendien als ‘banenpikkers’ en bemoeiden zich niet met hen. Sommige Chinezen probeerden wat bij te verdienen door stilletjes in illegale producten als opium te handelen. Zo werden al snel Chinese havenarbeiders in de jaren 20 en 30 in Nederland  geassocieerd met zwarte handel en criminaliteit.

Vraag

  1. Chinese havenarbeiders hadden vaak te maken met verschillende vormen van uitbuiting. De zogenaamde ‘shipping masters’ speelden hierin een grote rol. Zoek op internet uit wat ‘shipping masters’ precies deden en wat hun verhouding tot de Chinese havenarbeiders was.

Katendrecht, de eerste Nederlandse Chinatown

Katendrecht is een kleine woonwijk midden tussen de havens van Rotterdam. Als in de jaren 10 van de vorige eeuw de eerste Chinese havenarbeiders naar Nederland komen, vestigen zij zich daar, heel dicht bij hun werkplek. Al snel ontstaan er de eerste pensions speciaal voor Chinese zeelieden, samen met de eerste Chinese eethuizen en restaurants. Op den duur krijgt de Chinese wijk bekendheid in Rotterdam en omstreken en wordt een tochtje naar Katendrecht, inclusief een bezoek aan één van de Chinese restaurants, een populair weekenduitje voor de Rotterdammers.

De vele Chinese pensions en restaurants en de werkgelegenheid in de haven hebben een aanzuigende werking en trekken steeds meer Chinezen naar Katendrecht. Soms rechtstreeks uit China, maar ook vanuit andere Europese havensteden. Midden jaren 20 is Katendrecht de grootste Chinatown van Europa.

Vanaf de jaren 30 gaat het slecht met de Europese economie en ontstaat er ook in Nederland veel werkloosheid. Na verloop van tijd keren veel Chinezen uit eigen beweging terug naar Azië of worden ze door nieuw beleid van de Nederlandse overheid gedwongen Nederland te verlaten. Eind jaren 30 is van de Chinatown in Katendrecht weinig meer over.

De wijk verloedert en criminaliseert, de nieuwe generatie Chinezen trekt het land in om elders restaurants te beginnen. De Chinese winkels verdwijnen naar het centrum en aan de West-Kruiskade is een nieuw Chinatown Rotterdam ontstaan, onder invloed van de komst van de nieuwe stroom Chinezen uit Hongkong en Suriname. In 2008 wordt met hulp van de gemeente de wijk tot een hip uitgaanscentrum ontwikkelt, bruisend maar zonder haar rauwe randjes te verliezen. Het Verhalenhuis Belvédère, gerund door Kapenezen, houdt de geschiedenis van Katendrecht levend. Wanneer je geluk hebt en een wandeling met David Zee mag meemaken, geniet je van zijn prachtige verhalen over zijn grootvader, vader en verdere familie en kan je een beetje herbeleven hoe dit oude Chinatown ooit geweest moet zijn!


Chinese Kees, het prachtige boek met vele foto’s van David Zee.

Vragen

  1. Luister naar de podcast (van 9 minuten) over de Chinese bevolking op Katendrecht voor 1940 en maak in vijf zinnen een samenvatting van dit gesprek.
  2. Zoek op internet uit wat volgens ratingssites de vijf beste Chinese restaurants van Rotterdam zijn. Maak een kaart (plattegrond) en geef aan waar ze zitten en wat ze serveren. Markeer op je stadskaart ook de locatie van de wijk Katendrecht. Wat is je conclusie?

In de jaren 30 gaat het slecht met de economie en ontstaat er veel werkloosheid. Veel Chinezen keren terug naar Azië, maar anderen blijven in Nederland en zoeken naar manieren om de kost te verdienen. Op bijgaand plaatje zie je een Chinese verkoper die een speciale lekkernij verkocht. Hoewel de verkoop van deze lekkernij maar zo’n 20 jaar heeft geduurd, associëren veel oudere Nederlandse mensen de Chinese bevolkingsgroep nog vaak met deze lekkernij en de roep om deze te verkopen.

Bron: Nationaal Archief

Vraag

  1. Probeer meer te weten te komen over de verkopers van deze lekkernij. Google bijvoorbeeld  ‘Chinezen in Nederland jaren 30’ en vind uit om welke lekkernij dit ging. Onderzoek waarom Chinezen nog lange tijd met deze verkoopactiviteit geassocieerd werden en vind tenminste nog een ander plaatje van Chinezen in Nederland in de jaren 30.

Chinese middenstand
In de jaren 50 worden Chinese Nederlanders een steeds herkenbaarder onderdeel van het straatbeeld in Nederland. Dit komt door de Chinees Indische restaurants (vaak afgekort tot Chin.Ind.) die op steeds meer plekken opduiken en met gerechten als bami en foe yong hai erg populair worden onder de Nederlanders.

Met het onafhankelijk worden van Indonesië eind jaren 40, komen veel (Indische) Nederlanders naar Nederland. Zij brengen hun eetcultuur mee. Deze speciale eetcultuur uit Nederlands-Indië is al een mengelmoes tussen Nederlandse, Indische en Chinees-Indische gerechten. In Nederland wordt die keuken nog verder aan de smaak van de gemiddelde Nederlander aangepast. Mensen die uit Nederlands-Indië komen openen restaurants, maar ook Chinezen die al in Nederland waren zien kansen en openen de Chin.Ind. restaurants die we vandaag de dag nog kennen. Het type gerecht dat daar geserveerd wordt is niet echt Indisch en ook niet echt Chinees. Het is een speciale ‘mengkeuken’ die uniek is voor Nederland. Zo uniek, dat de Chin. Ind. restaurants en hun specifieke gerechten in juni 2020 zelfs officieel werden uitgeroepen tot Nederlands cultureel erfgoed! Leuk om te weten als je volgende keer een babi pangang eet.

Een bezoek aan een Chin.Ind. restaurant wordt in de jaren 50 en 60 steeds populairder bij de gemiddelde Nederlander (bron: Stadsarchief Rotterdam)

In de jaren 60, 70 en 80 komen steeds meer Chinezen naar Nederland. Deels gaat dat om gezinshereniging en deels om nieuwe groepen Chinezen die uit China naar Nederland komen. Vaak zijn dat (economische) vluchtelingen. Voor een deel komen die terecht in de horeca, maar zeker niet allemaal. Ondernemerschap is belangrijk in de Chinese cultuur en veel mensen met een Chinese achtergrond kiezen ervoor eigen restaurants of winkels te runnen. Tot en met de jaren 90 waren dat vooral restaurants en toko’s, maar de laatste twintig jaar nemen veel Chinezen snackbars over en openen wok-paleizen en sushi-restaurants. In de grotere steden vind je talrijke Chinese winkels, kapsalons en nagelstudio’s.

Vragen

Fotograaf Mark van Wonderen fotografeerde in 2018 alle nog in bedrijf zijnde ‘Chin. Ind. restaurants’. In 2018 waren dat er 1090 verspreid door heel Nederland, een stuk minder dan vroeger. Alle foto’s bundelde hij in een boek.

  1. Het boek heet Chin. Ind. Spec. Rest. Een verdwijnend Nederlands fenomeen. Verklaar de titel.
  2. Op de website kun een je deel van de foto’s bekijken. Wat valt je op als je de foto’s ziet?

Opgroeien in een Chinees restaurant

Chinezen die naar Nederland emigreerden en in de horeca terecht kwamen werkten vaak keihard. Hun kinderen (die vaak ‘tweede generatie Chinese Nederlanders’ worden genoemd) groeiden op in omstandigheden die nogal anders zijn dan gemiddeld. Stel je maar eens voor: je hebt ouders die heel hard moeten werken in een restaurant of snackbar die bijna alle dagen van de week geopend is, die misschien niet zo goed Nederlands spreken en die een hele traditionele Chinese denkwijze hebben. Jij groeit echter op in Nederland, gaat naar een Nederlandse school en denkt juist heel Nederlands! Je leeft dan letterlijk tussen twee culturen in en dat is niet altijd makkelijk.

Veel tweede generatie Chinese Nederlanders vertellen dat ze vaak al op jonge leeftijd moesten helpen in het familiebedrijf. Ouders hebben niet veel aandacht voor hen, omdat zij altijd moeten werken. Ook de taal is een probleem. De Chinese ouders spreken vaak niet goed Nederlands en hun kinderen spreken alleen ‘huis-, tuin- en keuken’ Chinees. Dat bemoeilijkt de communicatie tussen ouders en kinderen. Deze taal en cultuurproblemen zorgen soms voor conflictsituaties. Tegelijkertijd geven veel Chinese Nederlanders ook aan dat opgroeien tussen twee culturen heel waardevol is gebleken en dat ze in hun volwassen leven juist veel hebben aan de kennis en inzichten die dat ze heeft gegeven.

Verschillende Nederlanders met een Chinese achtergrond hebben hun ervaringen over opgroeien in een Chinees restaurant opgeschreven. Wil je meer weten over hoe hun jeugd er uit zag en wat ze geleerd hebben van opgroeien tussen twee culturen? Dan kun je bijvoorbeeld het boek De zoetzure smaak van dromen lezen van Sun Li of De bananengeneratie van Pete Wu (zie literatuurtips onderaan deze pagina)

In de jaren 70 en 80 neemt door o.a. gezinshereniging ook het aantal Chinese kinderen in Nederland snel toe. Zij groeien vaak op tussen twee culturen (bron: meerdanbabipangang.nl).

 

Opdracht

Luister naar deze podcast (van 20 minuten) over het leven van Pete Wu. Schrijf een kort artikel van tussen de 250 en 500 woorden over hoe de jeugd van Pete Wu verschilt van de jouwe en over waar Pete als tweede generatie Chinese Nederlander tegen aan loopt. 

Streven naar de top
Onderwijs is erg belangrijk in de Chinese cultuur. Ouders proberen hun kinderen – soms met harde hand – te pushen zo goed mogelijke resultaten te behalen. Velen van de tweede generatie Chinese Nederlanders hebben dan ook een hoge opleiding. Volgens het Centraal Bureau Statistiek heeft 45% van de tweede generatie Chinese Nederlanders een universitaire opleiding, wat ver boven het Nederlands gemiddelde ligt. In veel topsectoren werken mensen met een Chinese achtergrond. Zij hebben vaak belangrijke functies en verdienen bovengemiddeld goed. In verschillende publicaties worden om die reden Chinese Nederlanders de ‘succesvolste groep met migratie-achtergrond’ genoemd.

Betekent dit dan dat alles succesvol en probleemloos verloopt voor de tweede generatie Chinese Nederlanders? Helaas niet. Veel Chinese Nederlanders krijgen in hun dagelijks leven regelmatig te maken met discriminatie en stereotypering. Mensen maken flauwe grappen over Chinezen of geven hen door bepaalde opmerkingen of gedrag het gevoel dat ze minderwaardig zijn. Ook in de media zijn mensen met een Aziatische achtergrond ondervertegenwoordigd. Zo krijgen in veel series acteurs met een Aziatisch uiterlijk slechts kleine rollen en voldoen die rollen vaak ook nog eens aan de stereotype beelden van Aziaten. Lange tijd stonden Chinese Nederlanders bekend als een relatief stille groep als het om dit soort problemen ging, maar de nieuwe generatie hoogopgeleide Chinese Nederlanders kaart dit probleem de laatste jaren steeds nadrukkelijker in de media aan.

Vraag

  1. De tweede generatie Chinese Nederlanders kom je overal in Nederland tegen. Ken jij een Nederlander van Chinese afkomst in je eigen omgeving of vanuit de media? Maak een korte bio (ongeveer 200 woorden) van deze persoon. Schrijf daarin in ieder geval waar zijn/haar ouders vandaan komen, wat voor een werk ze doen en wat de persoon zelf nu voor een studie of werk doet.

     

‘Nummer 39 met rijst’

Bijna alle Chinese Nederlanders hebben er wel eens mee te maken gehad: nare opmerkingen over hun uiterlijk (‘spleetoog’) of flauwe Chinezen moppen over zaken als hond eten of Nederlands spreken met een ‘L’ in plaats van een de ‘R’. Je denkt misschien dat slechts een kleine groep mensen dat soort opmerkingen maakt, maar dat is niet waar. Ook in de landelijke media hebben bekende Nederlanders zich schuldig gemaakt aan dit soort misplaatste opmerkingen.

In 2013 ontstond er in de Chinese gemeenschap in Nederland commotie toen presentator Gordon tijdens een talentenshow een deelnemer met een Aziatisch uiterlijk plots om ‘Nummer 39 met rijst’ vroeg, terwijl deze deelnemer zijn zangtalent kwam demonstreren. Tijdens de corona pandemie van 2020 die in China ontstond, kregen veel mensen met een Aziatisch uiterlijk te maken met verhevigde discriminatie. Mensen associeerden hen met het virus en vermeden hen op straat of riepen opmerkingen over het virus. Dieptepunt was het grappig bedoelde carnavalsnummer ‘Voorkomen is beter dan Chinezen’ dat op Radio 10 werd uitgezonden. In dit lied komt veel stereotypering voor over mensen met een Aziatisch uiterlijk .

Veel Chinese Nederlanders worden te pas en te onpas geconfronteerd met Aziatische stereotypen, zoals dit traktatie-idee van de website kleuteridee.nl (inmiddels verwijderd). (bron: asianraisins.nl)

Opdracht

Bekijk twee Youtube filmpjes (‘Nr. 39 met rijst’ en het lied ‘Voorkomen is beter dan genezen’) en zoek op internet naar hoe de nieuwe generatie Chinese Nederlanders daar in de media op reageerde. Verzamel tenminste vijf artikelen met daarin voorbeelden van reacties en maak een collage van de koppen van deze artikelen.

Nederland als studieland

Als je op campussen van Nederlandse hogescholen of universiteiten komt, zie je veel mensen met een Aziatisch uiterlijk. Dat zijn lang niet allemaal Chinese Nederlanders. Het gaat in de meeste gevallen om studenten uit China die een deel of hun hele studie in Nederland komen doen. In 2019 studeerden ruim 4.500 Chinezen in Nederland. Zij vormden een aandeel van net iets meer dan 5% van het totale aantal buitenlandse studenten. Daarmee vormen zij, na Duitsers (26%) en Italianen (ruim 5%), een grote groep van buitenlandse studenten in Nederland.

Chinezen kiezen vaak voor een studie in het buitenland omdat onderwijs in westerse landen goed aangeschreven staat. Ook is het in China zelf, vanwege de grote binnenlandse concurrentie tussen leerlingen, niet eenvoudig om aan een goede universiteit te studeren, terwijl veel universiteiten in westerse landen toegankelijker zijn. De meeste Chinezen kiezen voor studeren in Engelstalige landen als het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Australië of voor een studie in grote, bekende landen als Frankrijk en Duitsland. Toch kiest een kleine groep ook voor Nederland. Dit vanwege de kwaliteit van het Nederlandse onderwijs, specifieke wetenschapsgebieden die in Nederland sterk ontwikkeld zijn (bijvoorbeeld food in Wageningen) of vanwege het open en vrije imago dat Nederland heeft. Ook is studeren in Nederland relatief goedkoop in vergelijking met een studie in veel andere landen.

Het grootste deel van de Chinese studenten keert na hun studie terug naar China, maar een klein deel blijft in Nederland voor werk. Zij zijn hoogopgeleide mensen die goede functies in het bedrijfsleven bekleden. Steeds vaker komen ze ook terecht bij Nederlandse kantoren van Chinese multinationals als Huawei en ICBC. Net als de tweede generatie Chinese Nederlanders hoort deze groep tot de bovenlaag van de samenleving.

Vraag

  1. In Nederland zijn veel Chinese multinationals gevestigd. Noem er naast Huaiwei en ICBC nog twee. Waar in Nederland zitten ze?

Opdracht Waarom hebben we Chinatowns?

In Nederland zijn er in verschillende steden Chinatowns ontstaan. Die hebben allemaal een eigen geschiedenis en eigen kenmerken. Wat ze gemeen hebben is dat de Nederlandse steden waar ze in liggen vaak heel blij zijn met deze Chinatowns, en gemeentebesturen hun best doen de Chinese aanwezigheid nog extra te accentueren door bijvoorbeeld tweetalige straatnaambordjes op te hangen. Dat lijkt misschien niet zo bijzonder, maar dat is het wel. Een te grote concentratie van bijvoorbeeld Turkse of Marokkaanse bewoners en ondernemingen wordt namelijk juist als onwenselijk ervaren en overheden treden actief op om dit te voorkomen.

Voor de volgende opdracht kies je de Chinatown van Den Haag of Amsterdam.

Deel 1.

  1. Hoe is deze Chinatown ontstaan? Hoe groot is hij en welke bekende restaurants/winkels kun je er vinden?
  2. Welke activiteiten worden er jaarlijks georganiseerd in de Chinatown en waarom? (tip: neem contact op met de winkeliersvereniging en interview ze!)
  3. Wat heeft de gemeente gedaan om de ‘Chineesheid’ van de Chinatown te benadrukken?

Deel 2.

  1. Zijn er in Den Haag/Amsterdam ook plekken waar veel Turkse en/of Marokkaanse winkels zitten? Om welke wijken gaat dat? Wat is de reputatie van die wijken?
  2. Worden er door de gemeente activiteiten ondernomen om het karakter van die wijken te benadrukken? Zo ja, welke? Zo niet, waarom is dat? (tip: mail iemand van de gemeente of lokale krant met deze vragen). Wat vind je hiervan?

Deel je bevindingen via een powerpoint, muurkrant of tentoonstelling.

Literatuur tip

De banengeneratie van Pete Wu en De zoetzure smaak van dromen van Sun Li gaan beide voor een groot deel over opgroeien in Nederland met Chinese ouders

Verder lezen

  • David Zee, Chinese Kees, mijn vader, mijn opa, mijn familie in Chinatown Katendrecht
  • Mark van Wonderen, Chin. Ind. Spec. Rest.
  • Karina Meeuwse, Oostenwind, 100 jaar Chinezen in Nederland (met documentaire op dvd)
  • Tristan Mostert en Jan van Campen, Zijden Draad
  • Garrie van Pinxteren en Frank Pieke, Nederland door Chinese ogen
  • Stichting 100 jaar Chinezen in Nederland, 100 jaar Chinezen in Nederland

Verder kijken

  • Telefilm: Nicole van Kilsdonk, Happy Palace
  • Film: Winky en het Paard van Sinterklaas
  • Documentaire: Yan Ting Yuen, De keuze van mijn vader
  • Documentaire: Karina Meeuwse, Oostenwind, 100 jaar Chinezen in Nederland
  • Ruben Terlou: De wereld van de Chinezen, Afl.7 Nederland