De Zijderoute
Misschien hoorde je wel eens over de Zijderoute? En dacht je aan karavanen met kamelen en paarden die exotische goederen vervoerden dwars door woestijnen en over bergruggen en hun tenten opsloegen bij karavaanserais en oases? Of zag je de mooie serie over Marco Polo op Netflix? Je gaat hier leren over het ontstaan van de zijderoutes en haar geschiedenis. Wat geschiedenis betreft, je gaat zelfs met een ander oog naar de wereldgeschiedenis kijken!
Leerdoelen
- Je kan uitleggen wat de Zijderoute is, waar deze was en in welke tijd deze belangrijk was.
- Je kan het belang van de Zijderoute als schakel tussen Oost en West aanduiden.
- Je kan een link maken tussen het heden en verleden door de oude Zijderoute in verband te brengen met de huidige politiek van China: het Gordel- en Weginitiatief (Belt Road Initiative)
Wat is de Zijderoute?
De Zijderoute is de benaming voor het eeuwenoude netwerk van handelswegen tussen Oost en West, reikend van China tot Europa. Gedurende lange tijd kwamen Oost en West met elkaar in contact: er werd handelgedreven en ideeën en religies werden uitgewisseld en door elkaar beïnvloedt. Overigens is de naam ‘zijderoute’ pas eind 19e eeuw in gebruik geraakt. Zijde was het meest tot de verbeelding sprekende product dat verhandeld werd, maar niet het enige.
Vraag
1. Wat valt je op aan de Zijderoute? Het rechterplaatje is het stuk in China.
De Grieken noemden de zijde ser en het volk waarvan deze stof afkomstig was de Seres. Het zou kunnen zijn dat dit woord afgeleid is van het Chinese woord voor zijde: si. Het karakter voor zijde is 丝. Wat zou 丝绸之路 (sī chóu zhī lù) betekenen? (tip: 之 is klassiek Chinees, het betekent hetzelfde als 的).
Ontstaan van de Zijderoute?
Tijdens de Han-dynastie (221 v. Chr. tot 220 n. Chr.) werden de vele nomadische volken van het noorden en het westen gepacificeerd. Een van de eerste expedities die keizer Wu Di uitzond was die van generaal-ontdekkingsreiziger Zhang Qian, die in het jaar 139 vertrok. Na dertien jaar kwam hij terug met maar een klein groepje van zijn mannen. Ze waren heel Centraal Azië doorgereisd en tot de Kaspische Zee gekomen. Ze vertelden verhalen over prachtige paarden: de Fergana-paarden die een stuk eleganter waren dan de gedrongen Mongoolse paarden met hun korte benen (die tot die tijd in China bekend waren), maar ook over rijke steden en een verre beschaving in het westen: Rome. Dit wakkerde de handelsgeest aan en zo kwam er een stroom van handelscontacten op gang.
Zijde
China vervaardigde een product dat de rest van de wereld nog niet kende: zijde. Al sinds eeuwen, vanaf het Neolithicum, hadden de Chinezen ontdekt hoe je uit de cocon van een bepaald soort rups, die zich met moerbeiboomblaadjes voedde, een lange draad kon spinnen om die dan tot zijde te weven. Dit geheim van zijdefabricage werd natuurlijk goed bewaard. Zijde was zijn gewicht in goud waard en kooplieden in kamelenkaravanen brachten deze vanaf Chang’an (het huidige Xi’an) via India, het Midden-Oosten naar de Middellandse Zee, om vanaf Alexandrië (Egypte) naar Rome verscheept te worden. De Romeinse dames waren namelijk gek op zijde!
Vraag
2. Zet de volgende plaatjes van het productieproces van zijde op hun goede volgorde.
Vragen
3. Chang’an, aan het begin van de Zijderoute gelegen, was de hoofdstad van veel dynastieën en ooit de grootste stad ter wereld. Zoek de karakters en betekenis op van Chang’an en van Xi’an. Waar zouden deze namen op duiden?
4. Leg uit waarom Cleopatra (zie onderstaande afbeelding) waarschijnlijk zijde uit China gedragen zou hebben.
Producten van de Zijderoute
Zijde was overigens niet de belangrijkste handelswaar. Zo kwam er uit China ook bont, bronzen voorwerpen, specerijen, keramiek en lakwerk. Het Westen maakte kennis met de sinaasappel (China’s appel), de pioenroos, de azalea en andere planten. Vanuit het Westen kwamen producten als druivenwijn, de komkommer, maar ook goud, ivoor, edelstenen, glas en kostbare textielsoorten. De Zijderoute was in feite een duizenden kilometers lange keten van wegen waar goederen van hand tot hand, of van kamelenrug op kamelenrug, gingen. Karavanen met handelaren, maar ook pelgrims, monniken, krijgers en avonturiers bereisden deze routes. De oases lagen ver uit elkaar en men moest voedsel en water voor dier en mens zelf vervoeren. Roversbenden lagen altijd op de loer. Slechts enkelen bereisden de gehele Zijderoute – zoals Marco Polo gedaan zou hebben (wat overigens in twijfel getrokken is).
De Zijderoute bracht niet alleen materiële uitwisseling. Je kan ook spreken van een culturele uitwisseling: verschillende volken kwamen met elkaar in contact en wisselden ideeën, gebruiken, talen, uitvindingen en godsdiensten uit.
Een belangrijke godsdienst die uit India via de Zijderoute China bereikte was het boeddhisme. Vooral in de woelige tijd na de val van de Han- dynastie was er behoefte aan spirituele troost. Het Confucianisme met haar regels bood geen houvast meer. Het boeddhisme was ook zo flexibel om plaatselijke goden en daoïstische rituelen op te nemen. Geschriften werden in het Chinees vertaald en aan de Chinese denkwijze aangepast. Dit verklaart het succes van het boeddhisme in China.
Afbeelding: De monnik Xuan Zang, die in de zevende eeuw, tijdens de Tang-dynastie, die boeddhistische geschriften uit India haalde (bron: Wikipedia)
Vraag
5. Zie het beeld uiterst rechts (onderstaande afbeelding), lijkt deze man Chinees? Leg je antwoord uit.
Bloei en ondergang
Na de Han-dynastie kwam een periode van verdeeldheid waarin de zogeheten Drie Koninkrijken met elkaar om de macht streden. Zoals zich vaak in de geschiedenis zou herhalen, waren nomaden uit de steppen heersers over grote delen van China, die vervolgens ‘sinificeerden’ (ver-chineesden). Dit betekent dat zij de Chinese cultuur overnamen. Tijdens de Tang-dynastie (618 – 907) brak weer een periode van grote bloei aan en breidde China zijn grondgebied uit. De handel floreerde en nieuwe uitvindingen als kredietbrieven maakten het veiliger en makkelijker om handel te drijven: kooplieden hoefden niet met muntgeld te zeulen. Chang’an was weer een kosmopolitische stad waar buitenlandse zakenlieden en geleerden werden verwelkomd. Toen de Tang wankelde (al in 756 met de opstand van generaal An Lushan) werd ook China’s macht in de buitengebieden minder, en verloor zij haar greep op de Zijderoute. Tijdens de overheersing van de Mongolen (1207-1360) werd de Zijderoute weer intensief gebruikt. Dit was de tijd dat de Mongoolse (maar van Oeigoerse afkomst) Rabban Bar Sauma naar Europa reisde en daar schriftelijk verslag van uitbracht. Kort daarop deed de Venetiaanse koopman Marco Polo verslag over zijn reizen naar China. Tijdens de Ming-dynastie werden op abrupte wijze alle buitenlandse contacten en invloeden (over zee en over land) geweerd en raakte de Zijderoute weer in onbruik. Uiteindelijk zorgden de overgebrachte technologieën zoals het magnetisch kompas ervoor dat de scheepvaart in de plaats kwam van de langzamere routes over land.
Vraag
6. Bovenstaand filmpje (5:20 min) geeft een goed beeld van de invloed van de Zijderoute. Wat vind je van de stelling in het filmpje dat het wereldwijde web niet mogelijk was geweest zonder de pioniers van de Zijderoute? Ben je het eens of oneens en leg uit waarom.
Peter Frankopan en de zijderoutes
Peter Frankopan is een Britse historicus die twee bestsellers schreef over de oude en nieuwe zijderoutes. Hij gebruikt deze handelsroutes om tot een veel mindere eurocentrische interpretatie van de wereldgeschiedenis te komen, en bekijkt de wereldgeschiedenis vanuit het Oosten. We moeten ons bedenken dat tot 1500 Europa aan de periferie (de rand) van de ‘beschaafde wereld’ lag. Azië was veel welvarender dan Europa, had grotere steden en was veel gecultiveerder dan het nogal barbaarse Europa. Denk aan alle uitvindingen die in China werden gedaan.
De Nieuwe Zijderoute – het Gordel- en Weginitiatief
Tijdens een bezoek aan Kazachstan in 2013 introduceerde de huidige leider van China Xi Jinping het begrip ‘Eén Gordel één Weg Strategie’, dat later van naam veranderde in het Gordel- en Weginitiatief (Belt Road Initiative of: BRI). Hiermee worden zowel de zijderoutes over land als over zee weer nieuw leven ingeblazen. Het belooft een megaproject te worden waarbij op dit moment (2019) al 70 landen betrokken zijn, samen goed voor 65% van de wereldbevolking en 40% van ‘s werelds bruto binnenlands product. Je kan meer lezen over dit onderwerp bij ‘De Nieuwe Zijderoute’.
Opdracht Marco Polo
Deel 1: Maak een film, presentatie, strip of dagboek van Marco Polo’s reis naar China.
Deel 2: Nog altijd wordt betwist of Marco Polo nu wel of niet in China geweest is. In een nabeschouwing geef je de argumenten van voor en tegen. Vervolgens geef je jouw mening, met onderbouwing.
Opdracht Rabban Bar Sauma
Wie was deze Oeigoerse Nestoriaan en wat was zijn missie? Hoe zou de geschiedenis anders verlopen kunnen zijn als zijn missie geslaagd was? Doe onderzoek en schrijf een essay of maak een presentatie. Hoe zou het komen dat Marco Polo veel bekender is dan Rabban Bar Sauma?
Opdracht Wereldgeschiedenis
Wat wordt bedoeld met de wereldgeschiedenis vanuit een eurocentrisch perspectief? Geef voorbeelden. Hoe zou je met een andere blik op de wereldgeschiedenis kunnen kijken? Schrijf een essay van 500 woorden. Gebruik hierbij:
artikel uit Historisch Nieuwsblad
artikel uit De Correspondent
Verder lezen
- De zijderoutes, Peter Frankopan.
