Stad en Platteland
Waar denk je aan bij het woord ‘migratie’? Je zou kunnen denken aan bijvoorbeeld de jaarlijkse dierentrek op de Afrikaanse savanne, waarbij ruim twee miljoen dieren zich verplaatsen. Dat aantal valt in het niet bij de bijna 400 miljoen mensen die met Chinees Nieuwjaar door het land reizen om even terug keren naar hun ouders en familie. Mens of dier: migratie betreft het verplaatsen van grote groepen van de ene plek naar de andere plek.
Link: Een mooi filmfragment van twee minuten dat de grote dieren trek in Afrika laat zien.

Leerdoelen
- Je kunt de migratie vanaf 1980 beschrijven en deze op hoofdlijnen verklaren.
- Je kunt het hukou-systeem uitleggen en beschrijven waarom de Chinese overheid dit systeem langzaam aan het aanpassen is.
- Je kunt uitleggen hoe demografische kenmerken en urbanisatie samenhangen met het sociaal economisch ontwikkelingspeil van China.
- Je kunt verschillen tussen stedelijke en plattelandsgebieden in China beschrijven en verklaren.
- Je kunt ten aanzien van de emancipatie van vrouwen een vergelijking maken tussen het China van vroeger en nu, en met de Nederlandse samenleving.
Chinees Nieuwjaar en migratie
Chinees Nieuwjaar wordt gevierd in China, Hongkong, Taiwan, en overal ter wereld waar Chinatowns zijn! Het wordt gevierd op de eerste dag van de eerste maand van de Chinese maankalender, eind januari of begin februari. Dat is elk jaar weer anders, want afhankelijk van de stand van de maan
Schulden dienen betaald te zijn, nieuwe kleren worden gekocht, en het huis schoongemaakt. Er is een groot familiemaal en de goden en voorouders worden geëerd. Vuurwerk wordt afgestoken en er zijn draken- en leeuwendansen. Ouderen en werkgevers geven jongeren en werknemers hongbao – rode enveloppen met geld.
Het is iedereens wens om dit feest samen met de familie te vieren, en men is bereid daar duizenden kilometers voor te reizen. Alleen al in China vormt dit met recht de grootste jaarlijkse trek van mensen op aarde! Natuurlijk brengt dit chaos en vertragingen met zich mee en daarnaast staat de economie van het land één week praktisch stil.

Vragen
- Benoem twee redenen voor de jaarlijkse trek tijdens het Chinese Nieuwjaar.

- a. Noem vier problemen waar China tegen aanloopt bij de migratie van al die mensen tijdens Chinees Nieuwjaar. Denk daarbij vooral aan geografische aspecten.
b. Wat kun je aflezen van bovenstaand overzicht?
Economische migratie
In het begin van de jaren 80 van de vorige eeuw kwam de economische migratie in China op gang. Armoede en werkloosheid waren de belangrijkste redenen – de pushfactoren – voor mensen om van het platteland naar de stad te verhuizen. De pullfactor was de beginnende welvaart van de steden, waar de arme boeren een graantje van mee wilden pikken. Grootschalige urbanisatie was het gevolg. De voedselvoorraden namen toe en de snelle urbanisatie leidde tot een enorme stijging van levenspeil en werkgelegenheid in de Chinese steden. Ondanks de strenge wetten van de overheid om de migratie te beperken, zochten vele boeren hun geluk in de steden, waar zij onder vaak slechte arbeids- en leefomstandigheden verbleven.
Ook in het huidige China leven de arbeidsmigranten, misschien wel 250 miljoen, een semi-illegaal bestaan. Ze zijn slecht geschoold en doen vaak laagbetaald en eenvoudig werk. Zij zijn echter wel verantwoordelijk voor de enorme bouw die in de steden plaatsvindt. We zien twee groepen migranten: arbeidsmigranten (die vaak werken in fabrieken en in de bouw) en seizoenmigranten.

Vragen
- Waarom leidde de enorme migratie tot overbevolking in enkele hele grote steden?
- Migratie leidt tot sociale onrust. Geef drie voorbeelden van spanningen tussen bevolkingsgroepen.
Megasteden en urbanisatie
In 1980 woonde nog 80% van China’s bevolking op het platteland. Toen begin jaren 80 de Open Deur Politiek werd ingevoerd met haar markteconomische hervormingen, was dat het begin van de groei van urbanisatie. In 2023 woonde 66,2% van de bevolking in een stad. Dit percentage neemt nog steeds toe: de verwachting is dat dit percentage tot 70% zal stijgen in de komende vijf jaar.
Megasteden als Beijing (21 miljoen inwoners) en Shanghai (24 miljoen) hebben bevolkingsaantallen die groter zijn dan Europese landen zoals Nederland, België of Zweden. De stadsprovincie Chongqing heeft 32 miljoen mensen en is de grootste stad van de wereld. Volgens schattingen zullen er in 2025 in China meer dan 200 steden zijn met een bevolking van meer dan 1 miljoen mensen. Europa heeft naar verwachting dan maar 35 miljoenensteden.
Bekijk de trailer van de dvd ‘Urbanisation in China’ (9:32 min).

Vragen
- Wanneer begon in Nederland de stedelijke groei? De laatste jaren verschuift de migratie meer van de kuststeden naar de steden in het binnenland, zoals Shenyang en Chongqing. Hierdoor wordt de reistijd van migranten verkort.
- Is de urbanisatie wel goed voor de Chinese stedeling?
- Zijn de migranten van het platteland beter af in de stad of op het platteland?
- Wat verandert er nu de urbanisatie zich meer verplaatst naar steden in het binnenland?
De bewoners van de plattelandsgebieden in China die naar de grote steden trekken worden de ‘floating population’ (de zwevende bevolking) genoemd, naar het Chinese woord voor migrantenarbeiders: liudong renkou dat ‘in beweging zijn’ en ‘bevolking’ betekent (liúdòng rénkǒu, 流动人口). Deze term refereert aan het feit dat de bewoners los van hun woonplaats waar zij geregistreerd staan, hun hukou (zie hieronder), zijn gaan ‘rondzweven’.
Een nadelig gevolg van het wegtrekken van migranten naar de steden zijn de omstandigheden van hun kinderen. Kinderen blijven achter in de dorpen om, in het gunstigste geval, door hun grootouders verzorgd te worden. Dat ouders en kinderen elkaar alleen met Chinees Nieuwjaar zien, is voor ons moeilijk voor te stellen.
Een ontroerend filmfragment: The young generation left behind in China (totaal 27 min, maar tot 12:52 min geeft een goed idee).

Het hukou-systeem (hùkǒu, 户口)
Dit persoonsregistratiesysteem zorgt ervoor dat mensen toegang hebben tot onderwijs en gezondheidszorg op de plaats waar ze geregistreerd staan. In de praktijk leidt dat tot een scherpe scheiding tussen de steden (met veel kansen om je leven te verbeteren) en het platteland. Ondanks de regels van de overheid besluiten veel mensen van het platteland toch naar de stad te trekken, om daar (zonder papieren) zwaar en vuil werk te doen. Recent is het hukou-systeem minder streng geworden, al scheelt dat wel per stad.
Een rijmende rap over Chinese steden (Graaf Geo, Migratie in China).
Vragen
- Haal uit het bovenstaande filmpje acht geografische begrippen en leg de relatie met het begrip migratie uit.
In het agrarische China heeft dit hukou-systeem de afgelopen 50 jaar geleid tot tegenstellingen en conflicten (bijvoorbeeld een kloof tussen arm en rijk). Het lijkt dus tijd voor vernieuwing. Het hukou-systeem wordt uitgelegd in het fragment van de NOS (1:28 min).
- Wat houdt het hukou-systeem in?
- Er wordt nu gesproken over het minder streng maken van dit systeem. Wat zou een voordeel hiervan zijn? En wat een nadeel?
- Waarom leidde het hukou-systeem in de steden tot een onder- en een bovenklasse?
- In hoeverre lijkt het hukou-systeem op de planeconomie van Rusland?
- Waarom zijn de autoriteiten in Beijing bang voor sociale onrust?
- Zijn de migranten in China te vergelijken met onze gastarbeiders? Leg uit.
De eenkindpolitiek van China
In 1979 werd in China de eenkindpolitiek ingevoerd. In heel China mochten de gezinnen, die toen gemiddeld drie kinderen hadden, nog maar één kind krijgen, anders volgden hoge boetes. Op het platteland ontstond snel veel protest waarop de bevolkingspolitiek aangepast werd voor de boeren. Was het eerste kind een meisje, dan kregen boeren het recht op een tweede kind. In het Confucianistische denken is het hebben van een stamhouder, een zoon dus, onontbeerlijk.
De eenkindpolitiek heeft vergaande gevolgen gehad. In de toekomst zal de Chinese bevolking krimpen. Het Chinese eenkindbeleid is nu omgeslagen in het tegendeel: de overheid wil juist dat mensen twee of meer kinderen krijgen. Maar nu willen de mensen niet meer. Het opvoeden van een kind kost veel geld en is geworden tot een duur en bewerkelijk project! Andere oorzaken die een rol spelen zijn de ernstige milieuvervuiling in de steden, kleine behuizing en het vinden van goede kinderopvang: je kunt niemand vertrouwen. Ook zijn er te weinig vrouwen in de vruchtbare leeftijd.
In 2016 werd het eenkindbeleid afgeschaft, echtparen mochten maximaal twee kinderen krijgen. Toen waren er in China 1,36 miljard mensen. Dat zouden er zonder de eenkindpolitiek naar schatting 300 miljoen meer zijn geweest. Een bijkomend gevolg is dat er 40 miljoen mannen ‘over’ zijn. Zij kunnen geen huwelijkspartner vinden, wat tot problemen kan leiden. De traditionele voorkeur voor een zoon is hier schuldig aan. In het jaar 2021 werden echtparen aangemoedigd zelfs drie kinderen te krijgen. Het succes van deze politiek bleef uit: een kind is een kostbare onderneming en ouders hebben te weinig middelen en tijd om zich dat te veroorloven.

Vragen
- Welke impact heeft de afschaffing van de eenkindpolitiek op de Chinese economie? (denk aan de productieve bevolking)
- Leg de disbalans uit in geslacht en leeftijd die ontstond door deze radicale ingreep in de bevolkingsstructuur, die de eenkindpolitiek in feite was.
Volgens demografen gaat de bevolking vanaf 2025 dalen en zullen er in 2060 1 miljard Chinezen zijn, terwijl er nu meer dan 1,4 miljard zijn. Er zullen dan onvoldoende werkenden zijn om alle kosten van de vergrijzing te betalen. In buurland en concurrent India was er ook een geboortebeperkingspolitiek, die echter mislukte. Nu kan in de komende decennia de grote jonge bevolking van India ervoor gaan zorgen dat India wereldeconomie nummer één wordt. Demografisch bewezen is het feit dat als de welvaart stijgt, het vruchtbaarheidscijfer omlaag gaat. In China ligt het nu lager dan in India omdat de welvaart in China nu hoger is dan in India. Het aantal kinderen per gezin neemt af naarmate de welvaart stijgt.
- Omschrijf demografische verschillen tussen India en China nu en in 2050 en leg dit uit.
Emancipatie
Vrouwen nemen in de ontwikkeling naar een machtig en economisch sterk China een belangrijke positie in. Doordat veel vrouwen werkzaam zijn in talloze fabrieken en bedrijven moet hun bijdrage aan de economie van China niet onderschat worden. Juist de massamigratie gaf een enorme impuls aan de emancipatie van de Chinese vrouw.
Als je de Chinese migrantenvrouwen vergelijkt met hun moeders dan zijn ze anders. Oudere generaties op het platteland laten een herhaling zien van hard werken en zorgen, terwijl de migrantenvrouwen geld verdienen en zich onafhankelijk voelen. Ze verkiezen een leven in de onbekende stad boven dat op het platteland, waar ze als derderangsburger hard moeten werken en waar ze niets te zeggen hebben. In de stad met een eigen inkomen zijn ze gelijkwaardig aan de man, en heeft de oudere generatie niets over hen te zeggen. Gelijkwaardig zijn aan de stedeling is een wens op de lange termijn.
Uit 2006, maar nog steeds relevant filmfragment van het Belgisch programma Panorama (9:31 min).
Vraag
- Maak een elevator pitch van twee minuten.
a. Schrijf op hoe jij tegen de emancipatie van de Chinese vrouw aankijkt.
b. Wat zijn voor jou de verschillen met Nederland?
c. Kies uit de klas vier mensen die daadwerkelijk gaan pitchen en de rest levert de opdracht in.
Ghost Towns
Bekijk het filmpje over spooksteden van Richard van Hooijdonk uit 2018 (2:10 min).
Op soms de meest onherbergzame plekken in China zijn spooksteden die miljarden hebben gekost en bestaan uit wolkenkrabbers, met appartementen en kantoren, stations en wegen. Ze zijn deels bewoond (bijv. 1 miljoen inwoners, maar nog leeg voor 6 miljoen mensen). Geef antwoord op de volgende vragen na het zien van het filmpje over spooksteden.

Vragen
- Leg uit dat ghost towns eigenlijk geen spooksteden zijn.
- Wat zijn redenen waarom de overheid deze steden aanlegt?
Opdracht Stad-platteland
Maak met vier leerlingen een beeldverslag (powerpoint-presentatie of poster) van het leven van een gezin op het platteland (twee leerlingen) en in een megastad (twee leerlingen). Je moet minimaal één kaartje, één diagram en drie foto’s in je beeldverslag verwerken. Verder benoem je drie verschillende bevolkingskenmerken en je toont het verband aan tussen stad en platteland.
Opdracht Demografie
- De natuurlijke bevolkingsgroei van China is 600 miljoen mensen per jaar. Is dit hoog of laag? Verklaar je antwoord.
- Met welke maatregelen zou de Chinese overheid moeten komen om de demografische en financiële gevolgen van de eenkindpolitiek op te vangen?
- Overbevolking zien we vooral in het oosten van China, in de kustprovincies, met grote milieuproblemen en een hoog energieverbruik als gevolg. Zoek in tweetallen naar oplossingen voor deze problemen in China door samen een interview te schrijven waarbij één leerling de Chinese overheid vertegenwoordigt en de ander een westerse journalist is.
- Doordat ouders en grootouders van Chinese kinderen steeds ouder worden moeten deze kinderen straks voor twee ouders en twee paar grootouders zorgen. Beschrijf welke problemen dit voor hen kan opleveren.
Literatuur tip
- Rennend door Beijing van Xu Zechen bestaat uit drie novelles die een goed beeld geven van het migrantenleven in de stad Beijing.

Verder lezen
- Leslie T. Chang, Fabrieksmeisjes. Indringend portret van twee jonge vrouwen in het moderne China.
- Floris-Jan van Luyn, Een stad van boeren. Dit boek gaat over de grote trek in China.
- Michiel Hulshof en Daan Roggeveen, De stad die naar meneer Sun verhuisde. Hier worden minder bekende megasteden in China beschreven in verhalende vorm.
Verder kijken
- Four Journeys, persoonlijke documentaire van Louis Hothothot, over de eenkindpolitiek in China (2021); trailer.
- Last train home door Lixin Fan, documentaire uit 2009 over migranten die met 130 miljoen tegelijk naar huis reizen met Chinees Nieuwjaar.
- China Blue, documentaire uit 2006 over migranten in een jeansfabriek.
- American Factory, op Netflix. Trailer van 2:41 min.
- Ruben Terlou: Door het hart van China; Deel 5, De K-straat.
- Ruben Terlou: Langs de oevers van de Yangtze; Deel 1, The Chinese Dream, stuk over het leven van een jonge arbeidsmigrant in Shanghai.