Taal
Je leert al een paar jaar Chinees, en dat is nog steeds best bijzonder! Ongetwijfeld krijg je vragen als ‘Hoeveel karakters ken je al en hoeveel zijn er?’, ‘Welk Chinees leer jij nu eigenlijk?’ en ‘Waarom versta je het Chinees niet van de Chinees “om de hoek”?’ Hier ga je meer leren over Chinese talen, zodat je al deze vragen kunt beantwoorden.
Leerdoelen
- Je kunt uitleggen welke talen in China gesproken worden.
- Je kunt uitleggen hoe en waarom het Pinyin tot stand gekomen is en wat een toontaal is.
- Je kunt beschrijven hoe het Chinese schrift ontstaan is en hoe karakters in elkaar zitten.
- Je kunt vertellen hoeveel karakters er zijn en hoe Chinezen deze leren en onthouden.
- Je gaat ontdekken hoe klassiek Chinees geschreven wordt en hoe dit nog steeds in het moderne China gebruikt wordt.
- Je gaat je oriënteren op taal en cultuur, taal en marketing en taal en social media.
Het Mandarijn en de andere Chinese talen
Er zijn jaarlijks ongeveer 100 miljoen kinderen in China die met het leren van Chinees op de lagere school beginnen. Voeg daar het ongeveer even grote aantal mensen buiten China aan toe die Chinees als vreemde taal leren, en je kan concluderen dat je niet alleen bent in het leren van Chinees! Maar welk Chinees is dat? Dat is, zowel in Nederland als in China, het Mandarijnse dialect van Peking, dat verheven is tot de nationale standaardtaal. Het ABC (Algemeen Beschaafd Chinees) zeg maar! In China wordt meestal gesproken van Pǔtōnghuà (普通话), ‘gewone spraak’. In Taiwan zegt men weer: Guóyǔ (国语), ‘nationale taal’.
Waar komt het woord Mandarijn vandaan? Het Mandarijn was de taal die de mandarijnen, de keizerlijke ambtenaren, spraken. De term is via het Engels ontleend aan het Portugees mandarim ‘hoge ambtenaar’. Net zoals je Latijn zegt, zeg je Mandarijn, zonder s aan het eind.
In de Volksrepubliek China is het Pǔtōnghuà de officiële standaardtaal. Dat was niet altijd zo. Om dit beter te begrijpen moet je even de geschiedenis induiken. Na de val in 1912 van de laatste dynastie, de Qīng, was het land in chaos. Het was belangrijk om een nationale taal te hebben, zodat men met elkaar kon spreken, maar ook het onderwijs van een arm volk dat niet kon lezen of schrijven ter hand kon nemen. Zonder een goed opgeleide bevolking, geen ontwikkeld en modern land tenslotte. In 1932 werd het zogenaamde Guóyǔ, dat gebaseerd is op de taal die men in Noord-China, en dan met name Peking, sprak, als standaardtaal aangenomen. Tot de stichting van de Volksrepubliek in 1949 was het land verscheurd en daarna probeerden de communisten onder Mao Zedong de eenheid te herstellen. Het hebben van één taal was een belangrijk middel hiervoor. Pǔtōnghuà – een nieuwe naam voor Guóyǔ – is sinds 1982 in China’s grondwet verankerd en is dé gangbare taal geworden. Op school leert men Pǔtōnghuà, film, radio en tv zijn in het Pǔtōnghuà, op stations en vliegvelden wordt in het Pǔtōnghuà omgeroepen, om een paar voorbeelden te noemen. Toen China in de jaren ‘80 van de vorige eeuw openging voor buitenlandse bedrijven en tot grote economische bloei kwam, werd het belang van het Mandarijn of Pǔtōnghuà in China en daarbuiten steeds groter. Intussen hebben de sprekers zich internationaal zo wijd verspreid dat er zelfs een apart “wereld-Mandarijn” is ontstaan!
Waarschijnlijk heb je al gemerkt dat er naast het Mandarijn dat jij leert, nog andere talen en dialecten in China zijn. Het zal je niet verbazen dat China, dat ongeveer even groot is als Europa, vele talen en dialecten kent. Wij hebben in Europa immers ook veel talen, zelfs in Nederland hebben wij er meerdere.
Talen en Dialecten
Wat is het verschil tussen een taal en een dialect? Er is geen duidelijke scheiding tussen een taal en een dialect. Er wordt wel eens gezegd: ‘Een taal is een dialect met een landmacht en een marine’ (Max Weinreich). Over het onderscheid wordt verschillend gedacht, maar voor sprekers is het eenvoudig: als je elkaar niet verstaat spreek je verschillende talen, en als je elkaar aardig verstaat spreek je verschillende dialecten. Hoeveel talen zijn er in de wereld? Het standaardwerk dat alle talen beschrijft heet ‘Ethnologue’. Op ‘Glottolog’ kan je terecht zonder te betalen.
Vraag
- Zoek uit hoeveel talen er in ‘Glottolog‘ staan. Kijk vervolgens bij Nederland en China. Noem minstens vijf talen voor elk land.
-
Het Mandarijn is met 867 miljoen moedertaalsprekers verre weg de grootste taal in China. Buiten China komen daar nog eens 6,8 miljoen moedertaalsprekers bij. Maak een ‘wereldtaal top vijf’ met aantallen sprekers. Ga bij jezelf na: was dit een reden waarom jij Chinees bent gaan leren? Leg dit uit.
Het Mandarijn behoort tot de Sinitische – of Chinese – taalgroep, zo ook het Wú (80 miljoen sprekers in de provincies Jiangsu en Zhejiang), het Mìn (70 miljoen in de provincie Fujian en Taiwan) en het Yuè (67 miljoen, in Hongkong en Guangdong, dit wordt ook Kantonees genoemd). Er zijn dus vele talen en dialecten in China, zeker wel 400 (zie Glottolog). Het onderscheid tussen een taal en dialect is echter niet gemakkelijk te maken (zie kader). Zo is er binnen het Wú het Shanghainees en het Wenzhounees; de sprekers zijn voor elkaar onverstaanbaar. Het kan voorkomen in China dat de mensen van het ene dorp de mensen van een dorp even verderop niet verstaan…….
Veel mensen in China zijn dus tweetalig. Zij spreken op school en op het werk Pǔtōnghuà, en thuis, of op de markt, hun eigen taal zoals het Shanghainees.
Ook Chinezen hebben moeite met het Chinees. Een bericht in de Chinese media enkele jaren geleden (2013) dat 400 miljoen Chinezen geen Pǔtōnghuà spreken en dat 70% voortdurend uitspraakfouten maakt, geeft de Westerling die met Chinees worstelt weer een beetje moed…..! Grote Chinese leiders zoals Mao Zedong en Deng Xiaoping waren onverstaanbaar als zij Pǔtōnghuà spraken. In 2012 werd opgelucht ademgehaald toen Xi Jinping aan de macht kwam: eindelijk een leider die te verstaan was!
Vraag
- Zoek vier talen van andere taalgroepen dan de Chinese taalgroep op en zoek uit waar deze gesproken worden in China.
Vraag
-
- Het Mandarijn is verspreid over een groot gebied. Het kerngebied: de Noord-Chinese laagvlakte, is vlak en voor verkeersverbindingen goed toegankelijk. De taalgemeenschappen in Zuid en Zuidoost China zijn veel kleiner en meer verschillend van elkaar. Hoe komt dit? Zoek naar een geografische verklaring.
- Het Mandarijn is verspreid over een groot gebied. Het kerngebied: de Noord-Chinese laagvlakte, is vlak en voor verkeersverbindingen goed toegankelijk. De taalgemeenschappen in Zuid en Zuidoost China zijn veel kleiner en meer verschillend van elkaar. Hoe komt dit? Zoek naar een geografische verklaring.
Ontstaan van het Pinyin
Tijdens de discussies na de val van de Qīng over de eenheid van taal, werd voorgesteld om de vele en moeilijke Chinese karakters te vervangen door een fonetisch schrift, een alfabet zoals bij ons. Uiteindelijk is, na veel try-outs van mogelijkheden, in 1956 een alfabetisch schrift ingevoerd: het Hànyǔ pīnyīn 汉语拼音, zeg maar het Pinyin. In die jaren kon meer dan 85% van de bevolking niet lezen of schrijven, en het Pinyin was een belangrijk instrument om hier verandering in te brengen. In het huidige China leren kinderen het Pinyin op school, als hulpmiddel om karakters te leren. Pinyin is dus niet bedoeld voor buitenlanders die Chinees willen leren, maar is een belangrijk hulpmiddel voor iedereen.
Vader van het Pinyin: Zhou Youguang.
In 2017 overleed Zhou Youguang op 111-jarige leeftijd. Deze bijzondere man was bankier, maar ook taalkundige. In de jaren vijftig kreeg hij van Mao Zedong de opdracht een transcriptiesysteem voor de uitspraak van het Chinees te ontwerpen. Dit werd het Hànyǔ pīnyīn (汉语拼音, letterlijk ‘spelling van het Chinees’). Natuurlijk waren er al andere transcriptiesystemen, maar vanaf de jaren tachtig van de vorige eeuw werd het Pinyin ook buiten China het meest gebruikte.
Vraag
- Bekijk het bovenstaande filmpje van 4 minuten en beantwoord de vraag: Waarom wil Zhou Youguang niet ‘De vader van Pinyin’ genoemd worden? Is dit Chinese bescheidenheid of heeft dit een andere oorzaak?
Is het Mandarijn een moeilijke taal?
In het algemeen wordt gezegd dat Chinees – of Mandarijn – een van de moeilijkste talen ter wereld is. Niet voor niets bestaat de uitdrukking ‘Dat is Chinees voor mij!’. We moeten hier onderscheid maken tussen taal en schrift. De taal is goed te leren, het schrift is echter een andere zaak.
Het is een feit dat Chinees een toontaal is: met behulp van toonhoogte worden verschillende betekenissen onderscheiden. Zo betekent wèn (问) vragen en wěn (吻) kussen. Belangrijk om dit goed uit te spreken als je de weg wilt vragen en je je zin begint met: Qǐng wèn (mag ik vragen) of qǐng wěn (mag ik kussen)! Toontalen worden echter over de gehele wereld gesproken, zelfs ons eigen Limburgs heeft tonen. Het Mandarijn kent vier tonen (vijf met de neutrale toon), andere talen zoals het Kantonees wel negen. Een prettige bijkomstigheid van het Chinees is wel dat het een aantal grammaticale zaken mist die veel talen moeilijk maken: vervoegingen van werkwoordvormen, enkelvoud en meervoud, lidwoorden, mannelijk of vrouwelijke woorden. Maar om te zeggen dat Chinees geen grammatica zou hebben, wat regelmatig gebeurt, is een misverstand. Chinees heeft wel degelijk grammatica.
Het schrift
Als je Chinees leert, leer je de gesproken taal en het schrift. In tegenstelling tot westerse talen, hebben het schrift en de uitspraak geen relatie. Voorbeeld: als je het woord ‘hippopotamos’ leest kan je dit hardop doen zonder te weten wat het betekent. Zie je echter 河马 geschreven, dan tast je in het duister hoe dit uit te spreken!
Chinese karakters: fascinerend en mooi, maar ook moeilijk en veel…… Ze lijken te bestaan uit een onuitputtelijke hoeveelheid kriebeltjes en streepjes, maar er zit wel degelijk een systeem in. Eerst gaan we even terug in de tijd. De Chinezen geloven dat een van de eerste mythische oerkeizers Fu Xi, samen met nog aan aantal zaken zoals de jacht, de landbouw en de kookkunst, het schrift schonk. Fu Xi bedacht de karakters, Cang Jie schreef ze op. Op dat moment regende het gierstkorrels uit de hemel, en geesten en demonen weenden in de nacht, vermeldt het eeuwenoude boek Huainanzi.
In werkelijkheid was het ontstaan van het karakterschrift een geleidelijk proces. Pas in het jaar 1899 werd daar meer over bekend. Toen leed de Keizerlijke Kanselier en geleerde Wang Yirong aan malaria. Zijn vriend ging naar de apotheek om medicijn te halen: ‘drakenbeenderen’ die tot poeder vermalen zouden worden. De twee geleerden zagen dat er tussen het medicijn botjes waren met tekens erop en vlogen naar de apotheker om te horen waar deze ‘drakenbeenderen’ vandaan kwamen. Dat was uit de provincie Henan, maar het zou tot 1920 duren voordat de vindplaats: het dorpje Xiaotun bij Anyang, bekend werd. Onder dit dorpje bevinden zich de ruïnes van de hoofdstad van de Shang-dynastie (Shāng, 商), en daar werden in de loop der jaren door archeologen complete archieven opgegraven, soms zelfs met de botten van de archivaris erbij! Mensenoffers waren toen nog heel gebruikelijk… Hiermee werd het bestaan van de Shang-dynastie bewezen, en werd de voorloper van het huidige Chinese schrift ontdekt. Een zijsprong: de ‘drakenbeenderen’ werden al eeuwen als medicijn gebruikt, en je kan je indenken hoeveel waardevol archeologisch materiaal al in vele magen verdwenen was!
Wij noemen deze voorloper van het huidige Chinese schrift: het orakelbottenschrift, het dateert uit 1.200 tot 1.050 v. Chr. Het zijn tekens gekerfd op schildpadschilden en schouderbladen van runderen. Waarom gebeurde dit? Wichelaars of tovenaars bemiddelden tussen hemel en aarde en probeerden de toekomst te voorspellen. Vragen die men had werden ingekerfd, vervolgens werd het schild of het bot verhit waarop het barstte: ‘plok!’. Het antwoord werd door middel van de barst geïnterpreteerd door de wichelaar en vervolgens erin gekerfd. Zo weten wij wat de mensen toen bezighield: zaken als het weer, de oogst, oorlog en vrede, gezondheid en dood. Het schrift was een manier van communiceren tussen de mens en de voorouders en Shang-di: de oppergod. Ook op bronzen offervaten werden de tekens gebruikt.
Vraag
- Verklaar uitspraak: bǔ en karakter:卜 voor ‘voorspellen’. Denk aan de klank en aan een plaatje!
Is het Chinese schrift het oudste ter wereld?
De Chinezen hebben veel zaken uitgevonden, maar zij hebben niet het oudste schrift ter wereld! De Egyptische hiërogliefen (3.300 jaar v. Chr.) en het zogenaamde spijkerschrift uit Mesopotamië (3.000 v. Chr.) zijn ouder. De Chinezen hebben echter wél het oudste nog overgebleven schrift ter wereld. Dit kan je zeggen omdat de huidige karakters rechtstreeks afstammen van de tekens op de orakelbotten.
Ook het orakelbottenschrift kent een voorloper. In de Neolithische opgraving in het dorpje Jiahu in Hunan werden 16 plaatjes of tekens gekrast op schildpadschild en bot gevonden die sterk lijken op het orakelbottenschrift. Deze dateren van ongeveer 8.500 jaar geleden.
Vraag
- Herken je een karakter uit het Neolithicum?
Unificatie
Qin Shi Huangdi, de eerste keizer van China (221 – 206 v. Chr.), unificeerde vele zaken zoals munten, maten en gewichten, maar ook het schrift. Het ‘kleine zegelschrift’ werd de norm. In die tijd werd met een eenvoudige bamboe vulpen geschreven op zijde of op bamboelatjes. Tijdens de Han-dynastie (Hàn, 汉) (206 v.Chr. – 220 n.Chr.) werd het een algemeen gebruik om met de penseel te schrijven en werd het schrift zwieriger, met strepen die variëren in dikte. Dit gebeurde in samenhang met de uitvinding van het papier.
Vragen
- Vergelijk het orakelbottenschrift met een aantal moderne karakters. Zie je nog gelijkenissen? Wat valt je op als je ze met de traditionele karakters (tip: kijk bij kaishu, standard script) – in tegenstelling tot de vereenvoudigde karakters – vergelijkt? Lees eerst het stuk tekst over traditionele karakters en vereenvoudigde karakters (hieronder).
Zijn karakters plaatjes?
- Veel mensen vinden het een mooie gedachte dat karakters plaatjes zouden zijn. Bekijk de Ted Talk van Shaolan Hsueh: (6 minuten). Klopt het wat zij zegt? Is het gemakkelijk om Chinees te leren lezen? Beargumenteer je antwoord.
Een aantal karakters zijn inderdaad voortgekomen uit plaatjes, denk aan 木, mù, 月, yuè, 口, kǒu (‘boom’, ‘maan’, ‘mond’). Deze kunnen soms weer worden gecombineerd. We spreken dan van ideogrammen. Voorbeelden zijn: 好, hǎo (‘vrouw’ met ‘kind’ is ‘goed’), 安, ān (‘vrouw’ onder een ‘dak’ is ‘vrede’). Het grootste deel van de karakters (88%) heeft echter een betekenis gevend component (het radicaal) en een fonetisch component (de klank). Bijvoorbeeld: 钟 : ‘klok’; links het radicaal ‘metaal’ en rechts de uitspraak: zhōng. Dit is een manier waarop veel Chinese karakters zijn opgebouwd (ookal is na verloop van eeuwen de uitspraak van de fonetische componenten niet altijd goed herkenbaar meer). Er zijn ongeveer 224 radicalen, elk woordenboek heeft zijn eigen lijst.
Een karakter bestaat uit componenten en die bestaan uit strepen, punten en halen. Er is een vaste volgorde om deze te schrijven (van boven naar beneden, van links naar rechts). Op deze manier worden de karakters het mooist geschreven, en waren ze vroeger goed op te zoeken in een (papieren) woordenboek. Er zijn karakters met een enkele streep: het karakter voor ‘1’ bijvoorbeeld: 一, en er zijn karakters met vele streepjes, zoals het nieuwe, grappige karakter biáng met 62 streepjes, waar een mooi verhaal bij hoort.
Het verhaal van het karakter biáng
Lang geleden in de provincie Shaanxi was er een arme student. Het was lunchtijd, overal om zich heen zag hij mensen bij stalletjes de heerlijkste noedels bestellen. Hij kon het niet laten, en bestelde een kom. Na afloop had hij geen geld om te betalen, tot woede van de kok. ‘Hoe heten je noedels?‘ vroeg hij. ‘Biáng biáng noedels’ antwoordde de kok. ‘Weet je hoe je dat schrijft?‘ De kok moest hem het antwoord schuldig blijven. ‘Ik zal je het leren, voor de kom die ik zo net at’ zei de student. En om waar voor zijn geld te leveren ontwierp hij het prachtige karakter voor biáng, dat overigens een mooie klanknabootsing is voor het slaan van de noedels als zij gemaakt worden!
Het karakter biáng, uithangbord bij een noedelrestaurant in Xi’an
Een karakter komt overeen met een betekenis van één lettergreep, zoals: shǒu (手, hand) en jī (机, machine). In het moderne Mandarijn zijn er echter woorden van twee, drie of meerdere lettergrepen. Zo betekent shǒujī (手机) ‘mobieltje’ (handmachientje), diànnǎo (电脑) ‘computer’ (elektrische hersens); er zijn vele combinaties mogelijk! Op deze manier konden er ook woorden bedacht worden voor nieuwe begrippen en voorwerpen.
Hervormingen
We hebben al gezien dat na de val van de Qing-dynastie (Qīng, 清) in 1912 er veel discussies waren over de eenheid van de Chinese taal. Het ingewikkelde karakterschrift van het Chinees werd gezien als een rem op de ontwikkeling van het moderne China. Er werd zelfs gesproken om het karakterschrift af te schaffen.
Vragen
- Wat voor een moeilijkheid zou het afschaffen van het karakterschrift geven? Gebruik hiervoor de pinyin tabel.
Hoeveel lettergrepen zijn er? En hoeveel als je de vier tonen meetelt? Wat is dan je conclusie?
Dit afschaffen van het karakterschrift is niet gebeurd, maar na de stichting van de Volksrepubliek werd – om het wijdverbreide analfabetisme tegen te gaan – een groot aantal Chinese karakters vereenvoudigd. Dit begon in 1956 en duurde tot 1964. Op systematische wijze werden streepjes van de componenten weggelaten. Dit maakt het eenvoudiger om de karakters te schrijven en te onthouden. Deze noemen we vereenvoudigde karakters: jiǎntǐzì, 简体字. In Taiwan, Hongkong en Macao, en in overzeese Chinese gemeenschappen worden de karakters nog op traditionele wijze geschreven, de zogenaamde traditionele karakters: fántǐzì, 繁体字. In de kalligrafie ook, want de oorspronkelijke karakters vindt men toch eigenlijk veel mooier!
- Traditionele karakters of vereenvoudigde karakters ? Noem voor elk twee argumenten. Geef ook drie karakters in volledige en in vereenvoudigde vorm.
Chinees leren als Chinees
Een kind in China begint al op de kleuterschool met het leren van Chinese karakters. Het tempo wordt opgevoerd in de lagere school: kinderen in groep 3 en 4 (Nederlandse telling) worden geacht 1.600 karakters te kennen, en 800 te kunnen produceren (bedenk: lezen is iets anders dan zelfstandig, vanuit het eigen geheugen, schrijven). Dit gebeurt door eindeloos overschrijven, vele keren per karakter, en zelfs als huiswerk in de vakantie! Natuurlijk helpen ezelsbruggetjes en verhalen over karakters, maar het leren van karakters is vooral uit het hoofd leren. Er wordt regelmatig gesteld dat dit voortdurende memoriseren niet bevorderlijk is voor creatief denken, en dat de eigenschappen van het Chinese schrift een rigide onderwijssysteem zouden bevorderen….
Hoeveel karakters zijn er?
Zoals Jeroen Wiedenhof, sino-linguïst aan de Universiteit Leiden, zegt: steeds meer! Orakelbotteksten vertonen 4.000 à 5.000 verschillende schrifttekens, en deze zijn lang niet allemaal ontcijferd. In de loop der eeuwen zijn dit er alsmaar meer geworden. In het Kāngxī (康熙) woordenboek (1716) staan 47.035 karakters. In de Zì hǎi (字海, letterlijk: ‘Zee van woorden’, 1994) staan er zelfs 84.568. Toch moeten wij ons hier niet door laten ontmoedigen. Men kan er in het dagelijks gebruik met veel minder toe. Een Chinese leerling die van de middelbare school komt kent er drie à vierduizend. De Chinese overheid gebruikt het getal van 2.000 om iemand als geletterd aan te duiden.
Klassiek Chinees
Tot een eeuw geleden werd voor het geschreven woord het Klassiek Chinees gebruikt. We weten dat China vele talen en dialecten had en heeft, maar de geschreven taal was overal hetzelfde. Zo konden heersers, ministers, ambtenaren en geletterden over een groot landoppervlak met elkaar communiceren, eigenlijk net als vroeger in Europa door middel van het Latijn gebeurde. Zelfs in de naburige landen als Korea, Japan en Vietnam verliep de communicatie door middel van het Klassiek Chinees.
Het Klassiek Chinees is een taal met een eigen grammatica en woordenschat. De meeste woorden worden opgelezen als één lettergreep en geschreven met één karakter. Soms hebben zij een andere betekenis dan in het Mandarijn, en ook de grammatica is anders. Je kan zeggen dat het een hele beknopte taal is. Zonder interpunctie is het vaak een leuke puzzel! Met weinig woorden kan veel gezegd worden. Een mooi voorbeeld is het volgende:
Toen de Hertog Jing aan Confucius vroeg wat de juiste manier van regeren is, antwoordde deze:
君君臣臣父父子子
Alle woorden zijn zowel een naamwoord als een werkwoord. 君 jūn betekent ‘heerser’ en ‘heersen’.臣 chén betekent zowel ‘minister’ als ‘ministeren’, 父 fù ‘vader’, ‘vaderen’ en 子 zǐ ‘zoon’ en ‘zonen’. Een mogelijke vertaling:
‘Laat heersers zich gedragen als heersers
Laat ministers zich gedragen als ministers,
Laat vaders zich gedragen als vaders,
En laat zoons zich gedragen als zoons.’
Duidelijk Confucius: er is harmonie als iedereen zich volgens zijn positie gedraagt! En mooi om te zien dat acht woorden zoveel kunnen betekenen.
Het gebruik van het Klassiek Chinees als officiële schrijftaal kwam in 1919 met de 4-meibeweging ten einde. Intellectuelen schreven toen in de spreektaal, het bǎihuà (白话, letterlijk: ‘witte, transparante taal’). Toch komt het Klassiek Chinees nog veel voor in China; in slogans, reclame, websites, verboden, alles wat kort en krachtig moet zijn!
Deze borden werden in de metro van Shanghai waargenomen. Zij proberen het gebruik van dieren als medicijn te ontmoedigen. De tekst is in het Klassiek Chinees (de grote karakters betekenen: olifant, tijger, beer, mens. Het gaat om de zin eronder: ‘Als olifanten geen slagtanden hebben, tijgers geen botten, beren geen gal, is de mens dan nog menselijk?’).
Chinees in het digitale tijdperk
In de jaren ’80 van de vorige eeuw toen het internet opkwam, werd gedacht dat het Chinees met zijn karakterschrift hopeloos achter zou blijven. Niets is minder waar gebleken. Het schrift is geen enkele belemmering gebleken, integendeel! Door middel van het Pinyin worden moeiteloos karakters opgeroepen, waardoor het typen op PC of smartphone veel gemakkelijker is geworden dan schrijven. Het probleem is nu dat mensen de karakters niet meer ‘in de vingers’ hebben: het klikken op een karakter uit een rij van mogelijkheden is natuurlijk makkelijker dan het zelf uit je hoofd opschrijven!
Taal en cultuur
Taal en cultuur horen bij elkaar. Als je bedenkt dat Chinezen, ter vermijding van mogelijk gezichtsverlies, heel indirect kunnen zijn, is het niet zo gek dat er vele manieren zijn om ‘nee’ te zeggen. Als je hoort ‘misschien’ of ‘we gaan het bestuderen’ dan klinkt dat in westerse oren misschien hoopgevend, maar dat is het niet. ‘Er is een klein probleem’ is waarschijnlijk een keihard ‘nee’! Als je zakendoet in China is een letterlijke vertaling vaak niet genoeg: je kan maar beter kennis hebben van de cultuur!
Ook in het maatschappelijk leven kan taal veel meer uitdrukken dan je op het eerste gezicht zou denken. Schijnbaar eenvoudige boodschappen hebben verborgen betekenissen die kennis van de geschiedenis en cultuur behoeven. Een citaat uit een klassiek gedicht door een politiek leider kan een op dat moment heel relevant punt maken. Je moet dan wel weten waar het in dat gedicht over gaat…. Spreuken en zegswijzen hebben dezelfde functie, zij verspreiden confucianistische waarden, die nu weer steeds belangrijker worden in China.
Taal en marketing
Als buitenlands bedrijf is het belangrijk om in China een goede bedrijfsnaam of merknaam te hebben. Deze moet klinken als de oorspronkelijke naam, maar met een Chinese filosofische achtergrond. Zo is de naam voor Coca Cola (Kěkǒu Kělè, 可口可乐): ‘Lekker en het maakt je blij’ goed gekozen! Pepsi (Bǎishì, 百事,) maakte na een blunder, zie de afbeelding, een prachtige reclamefilm waarin de geliefde Koning Aap een hoofdrol speelt. In Nederland kennen wij het merk Huawei. De betekenis zal niemand wat zeggen, en de uitspraak? Het bedrijf zelf maakt nu reclame waarin het merk op z’n Nederlands wordt uitgesproken!
Taal en social media
Taal verandert doorlopend. Op social media is dat goed te volgen. In China zijn 1,03 miljard ‘netizens’ (december 2021), en internet speelt een grote rol in het dagelijks leven. Wēixìn (微信), of WeChat, het Chinese Whatsapp, wordt intensief gebruikt om sociale relaties te onderhouden. Met karakters zijn veel woordspelletjes en grappen te maken, op Wēixìn heeft dat met gebruik van emoticons een aparte dimensie. Soms wordt alleen nog maar met ‘gifjes’ gecommuniceerd, al of niet met een korte tekst in karakters. Zo zijn we weer terug bij de pictogrammen!
Vraag
- Kijk eens op de site ‘What’s on Weibo.com’ en zoek uit of je voorbeelden kan vinden van taalgebruik in de Chinese social media (tip: gebruik de zoekterm buzzwords).
Opdracht Chinezen in Nederland en hun talen
Leerdoel: Je gaat onderzoeken welke talen en dialecten van het Chinees er in Nederland gesproken worden, waarbij je de geschiedenis van de Chinezen in Nederland als leidraad neemt.
Chinezen behoren tot de oudste niet-Europese immigrantengroepen in Nederland.
- Welke Chinezen vestigden zich vanaf eind negentiende eeuw in Nederland? Geef een chronologisch beeld van de verschillende groepen Chinese migranten.
- Waar kwamen zij vandaan (let op: niet alleen uit China)?
- Waarom kwamen zij? Was Nederland een bewuste keuze of een toevallige?
- Welke taal of dialect spraken en spreken zij?
- Hoe verliep hun integratie in de Nederlandse maatschappij?
Vervolgens verdiep je je in het onderwerp door middel van een culturele uiting. Mogelijkheden zijn: een boek of filmbespreking (bijvoorbeeld: Sun Li, De zoetzure smaak van dromen, Karina Meeuwse, Oostenwind; de film van Yan Ting Yuen, De keuze van mijn vader) of een interview over de familiegeschiedenis van een Chinese Nederlander. Verbind dit praktijkvoorbeeld met je onderzoek naar geschiedenis en taal.
Vorm: essay, powerpoint presentatie, poster, muurkrant, toneelstuk, film, stripverhaal.
Opdracht Kalligrafie
Leerdoel: Je gaat ontdekken wat de rol van kalligrafie is in de Chinese cultuur, vanaf de oudheid (orakelbottenschrift) tot hedendaagse uitingen. Je gaat ervaren hoezeer het Chinese schrift te maken heeft met de Chinese identiteit, maar ook als vorm van kunstuiting.
Kalligrafie werd in China al sinds mensenheugenis beoefend.
- Door wie, om welke reden, en hoe? Geef een beeld van de kalligrafie door de geschiedenis heen.
- Wat zijn de ‘vier schatten van de studeerkamer’?
- Noem een aantal soorten handschriften en geef voorbeelden.
- Is kalligraferen slechts een zaak van mooi kopiëren of komt er meer bij kijken?
- Waarom staan er vaak zoveel rode stempels op het papier?
- Hoe komt het dat kalligrafie weer helemaal ‘in’ is in China?
Vervolgens ervaar je zelf hoe het is om te kalligraferen. Lever een werkstuk in, en geef een korte reflectie van waarom je dit karakter of deze karakters koos, hoe je oefende en wat je van het uiteindelijke resultaat vindt.
Vorm: werkstuk, powerpoint presentatie, poster, muurkrant, tentoonstelling, maquette.
Literatuurtip
- Snow Flower en de geheime waaier, van Lisa See. Deze roman geeft een goed beeld van een vrouwenleven eind negentiende eeuw op het Chinese platteland. Het (女书), een soort geheimschrift dat alleen door vrouwen gebruikt werd, speelt een belangrijke rol in het verhaal.
Verder lezen
- Peter Ho, Dat is Chinees voor mij
- Cecilia Lindquist, Het karakter van China
- Rint Sybesma, Het Chinees en het Nederlands zijn eigenlijk hetzelfde
- Taalmuseum, Vol van Karakter
- Jeanne Boden, Mindmapping China, Taal, discours en reclame in China
- David Moser: Why Chinese is so damn hard!
Verder lezen
- Jeroen Wiedenhof, Grammatica van het Mandarijn
- Jeroen Wiedenhof, De uitspraak van het Mandarijn in 101 oefeningen
- Paul van Elst, Van Orakelbot tot Weblog