Buitenlandbeleid

China’s buitenlandbeleid wordt door eeuwen heen gekenmerkt door extremen. Soms stond de deur open voor handel en buitenlandse betrekkingen maar er waren ook perioden waarin China naar binnen was gekeerd en koos voor isolatie.

Leerdoelen

Je kan de historische verschillen in China’s buitenlandse betrekkingen benoemen.
Je begrijpt de verschillende vormen van macht en kan daar voorbeelden van geven.
Je kan de functie en invloed van diplomatie uitleggen.

Inleiding
China’s buitenlandbeleid wordt door eeuwen heen gekenmerkt door extremen. Soms stond de deur open voor handel en buitenlandse betrekkingen maar er waren ook perioden waarin China naar binnen was gekeerd en koos voor isolatie. Misschien lastig voor te stellen maar er was een tijd zonder spullen van Aliexpres, Action of Huawei. In China was dit een tijd zonder Levi’s, Nike, Gucci en Chateau Neuf du Pape. Het moderne China was tot aan de jaren tachtig een gesloten land met een slecht functionerende, socialistische economie. Tegenwoordig is China niet meer weg te denken van het wereldtoneel en lijkt de wereld niet zonder China en China niet zonder de wereld te kunnen. Wat betekent dit voor de internationale betrekkingen tussen China en de rest van de wereld?

China en het buitenland: terug in de tijd

Invloed van de Koude Oorlog
Tijdens de Koude Oorlog, in de jaren vijftig van de vorige eeuw, waren de banden tussen het communistische China en het kapitalistische westen niet zo goed. Door de oorlogen in Korea en Vietnam waar China meevocht tegen de Amerikanen werd China net als aan het begin van de 20^e eeuw weer gezien als het “gele gevaar”. Tot groot ongenoegen van China was de nieuwe communistische Volksrepubliek hierdoor uit de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties gezet.

Ook tussen de Sovjet-Unie en Mao’s China boterde het niet meer. Het dichtbevolkte China dat wilde industrialiseren leek een economische bedreiging voor de Sovjet-Unie en na de dood van Stalin hadden de Russen niet veel meer op met persoonlijkheidscultus van leiders. Vanaf 1960 stopte de Russische steun aan de opbouw van communistisch China volledig. Het absolute dieptepunt in de Russisch-Chinese relatie was het grensconflict in 1969.

Na het menselijk leed, destructie en trauma wat Japan in China veroorzaakte tijdens de Tweede Wereldoorlog waarbij Japan probeerde van Azië één groot Japans rijk te maken, gold Japan als staatsvijand van de Chinese Volksrepubliek. De weigering van Japan om oorlogsmisdaden zoals het “bloedbad van Nanjing”* toe te geven en het jaarlijkse bezoek van de Japanse premier aan het Yasukini shrine in Tokyo – om overleden Japanse soldaten en oorlogsmisdadigers te eren – zorg(d)en voor veel spanning tussen beide landen. De wil en noodzaak van de jonge Chinese Volksrepubliek om handel te kunnen drijven met een moderne economie in de regio was groter dan de pijnlijke herinneringen.

*Het bloedbad van Nanjing, ook wel bekend als de Nanjing Massacre is een massamoord en massaverkrachting dat werd aangericht door het Japanse leger na inname van de toenmalige Chinese hoofdstad Nanjing in 1937.

Nieuwe vrienden
Maar waar de politieke relaties met het westen bekoelde en China zich terugtrok achter het zogenaamde bamboe gordijn*, ontstonden er juist vriendschapsbanden met Latijns-Amerika, zuid/zuidoost Azië en Afrika. China zag overeenkomsten tussen hun eigen traumatische ervaringen met het imperialistische westen tijdens de eeuw van vernedering en die van de onderdrukte gekoloniseerde volkeren in Azië, Afrika en Latijns-Amerika. China begon met het steunen van hun nieuwe “broers” en hun onafhankelijkheids- en antiapartheidsbewegingen.

*bamboe gordijn refereert naar het communistische IJzeren Gordijn in Europa

Afbeelding: Vigorously support the anti-imperialist struggles of the peoples of Asia, Africa and Latin America, ca. 1964

Chinese hulp kwam in de vorm van militaire experts, artsen, geld en wapens. Ervaring met guerrillaoorlog-techniek werd gedeeld met Afrikaanse onafhankelijkheidsstrijders. Bekende Afrikaanse leiders zoals Robert Mugabe en Nelson Mandela opereerden tijdens de onafhankelijkheidsstrijd onder Chinese schuilnamen als “Mister Li”. Afrikaanse leiders werden graag geziene gasten in Beijing waar ze onthaald werden alsof ze op staatsbezoek waren.

Na de onafhankelijkheid van gekoloniseerde landen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika steunde China de nieuwe regeringen ook met grote infrastructuurprojecten zoals de TAM-ZAM spoorweg in Tanzania (1970-75).

De hulp van het destijds arme China aan Afrikaanse en Latijns Amerikaanse landen bleek zich ruimschoots terug te betalen: in 1970 kreeg China zijn permanente zetel in de Veiligheidsraad terug door het grote aantal stemmen uit Afrikaanse landen. Taiwan, een traditionele bondgenoot van de westerse wereld, werd eruit gestemd.

China als nieuwe speler op het wereldtoneel
Met het afzwakken van de Koude Oorlog werden de verhoudingen tussen de Verenigde Staten en China ook langzaam beter. Een pingpong wedstrijd tussen de VS en China was in 1971 de eerste aanzet tot nieuwe betrekkingen. Deze zogenaamde “pingpong diplomatie” leidde tot het legendarische bezoek van Richard Nixon aan China, hij was de eerste Amerikaanse president die de Volksrepubliek China bezocht en theedronk met Mao Zedong.

Ook in Europa ontstond er in deze periode hernieuwde belangstelling voor China. Daar waar de oudere generatie in de westerse wereld, onder invloed van de Koude Oorlog, vooral argwanend richting China was, raakten westerse jongeren juist geïnteresseerd in China’s klasseloze samenleving en het marxistisch-maoïstisch gedachtegoed. Feministen als Simone de Beauvoir en jonge Nederlandse linkse intellectuelen, filmmakers en politici reisden af naar China om verslag te doen van het Chinese systeem. In de nieuwe Chinese samenleving stonden gelijkheid en klasse-loosheid centraal. Veel progressieve studenten en jongeren hadden het rode boekje van Mao in de boekenkast staan. Het klinkt misschien gek om voor moderne ideeën over gelijkheid naar China te kijken maar destijds werden Nederlandse vrouwen nog verplicht ontslagen als ze gingen trouwen en gedwongen tot een leven als huisvrouw. Dat was zeker een verschil met China waar (getrouwde) vrouwen konden werken als ruimtevaart ingenieur of arts en er kinderopvang beschikbaar was.

China’s open deur naar buiten
Na 1980 opende China langzaam haar deuren naar het buitenland. In het kader van Deng Xiaopings beroemde uitspraak: “Het maakt niet uit of de kat wit of zwart is zolang hij maar muizen vangt” realiseerde China zich dat een welvarende toekomst voor haar burgers en daarmee politieke en sociale stabiliteit alleen mogelijk was door modernisering en economische ontwikkeling. Daarvoor was er kennis nodig die er in China niet, maar in het buitenland wél was. Deze honger naar kennis en ontwikkeling waren het begin van China’s nieuwe internationale betrekkingen.

Nadat China in een extreem hoog tempo de fabriek van de wereld werd, veranderden ook de relaties met het buitenland. China is niet langer afhankelijk van kennis uit het westen maar loopt nu voorop in de ontwikkeling van technologie. Daarnaast heeft China bedrijven en aandelen in de hele wereld en worden de meeste consumentenproducten nog altijd in China gemaakt. China is de tweede economie van de wereld en zal in 2030 naar verwachting de grootste economie ter wereld zijn. Ook de oude vriendschapsbanden met Afrika, Azië en Latijns-Amerika zijn aangehaald met leningen, investeringen en handelsverdragen waarbij China het alternatief is voor de westerse wereld. Ook met buurland Rusland zijn de banden sinds China’s economische hervormingen sterk verbeterd: zo stroomt er sinds 2019 Russisch gas door een nieuwe pijpleiding naar China.

De ambities van het Gordel- en Weginitiatief (GWI of Belt Road Initiative) tonen dat China een leidersrol voor zichzelf ziet weggelegd. Met andere woorden: China ’s machtspositie is volledig veranderd en dat merkt de rest van de wereld.

Beeldvorming
Dat China meer macht en invloed heeft gekregen betekent automatisch dat andere landen met veel macht hiervan iets moeten inleveren. Deze nieuwe situatie, waarbij de wereldmacht niet langer alleen bij de westerse wereld ligt, stemt niet iedereen vrolijk. De angst om welvaart en macht te verliezen aan China wordt groter en leidt tot handelsoorlogen en internationale politieke spanningen zoals een bh-handelsoorlog in 2005 waarbij de EU enorme partijen Chinees textiel, met name bh’s, vasthield in de havens totdat er een eerlijker handelsovereenkomst met China kon worden gemaakt. Na het aantreden van Donald Trump als president ontstonden er tussen China en de Verenigde Staten hoogoplopende spanningen over handelstarieven. In de media maar ook in de politiek wordt China steeds vaker opnieuw neergezet als het ouderwetse gele gevaar, dat dit keer ‘onze’ banen komt weghalen.

Vraag

Bekijk onderstaande filmpjes over China.

Wat is de boodschap en sfeer van beide filmpjes?
Wat zijn de verschillen in beeldvorming over China in beide filmpjes?
Verklaar deze verschillen.
Wat zou men in China van deze filmpjes vinden?

Filmpje 1 Monty Python I like Chinese

Filmpje 2 China 2030 – the Chinese professor

Vraag

Na lang wachten en onderhandelen kreeg Nederland in 2015 van China de goedkeuring om twee pandaberen te lenen. Gebruik het internet en deze poster om het volgende uit te zoeken:- Noem drie redenen waarom China de panda’s aan Nederland wilde uitlenen en waarom Nederland ze graag ontving.
– Is er sprake van een win-win situatie of valt dat tegen?
– Welke gebeurtenis ging er aan de bekendmaking van het panda-nieuws vooraf?

Wat is sharp power? Tegenwoordig worden landen met een autoritaire regering vaak in verband gebracht met sharp power. Onder sharp power verstaan we beleid dat niet bedoeld is om landen en mensen op een positieve manier te beïnvloeden, maar op een negatieve manier te manipuleren. De term refereert aan de scherpheid van ellenbogen om je zin te krijgen. Hierbij kun je denken aan bewust negatieve beeldvorming inzetten om bepaalde (bevolkingsgroepen) tegen elkaar op te zetten. Voorbeelden hiervan zijn het verspreiden van fake news, internet trollen en het bewust afleiden van eerlijke informatie om mensen op andere gedachten te brengen en bepaalde zaken te verhullen. Sharp power is makkelijker toe te passen in landen waar er minder vrijheid van meningsuiting of minder vrije media aanwezig is.

Wat is hard power? Hard power is het proberen af te dwingen van acties of het doen veranderen van beslissingen door militair ingrijpen, het opleggen van economische sancties en door diplomatieke dreigementen.

Vragen

Ga in de media op zoek naar voorbeelden van soft power, sharp power en hard power. Denk nu niet alleen aan China en Rusland maar ook aan de VS, Verenigd Koninkrijk, Iran, Saoedi-Arabië, Israël, Turkije of Europa. Kies twee voorbeelden die betrekking op China hebben en twee voorbeelden van een ander land.
De wereldwijde Confucius Instituten krijgen de laatste jaren steeds meer kritiek. Zijn deze instituten voorbeelden van soft, sharp of zelfs hard power? Leg uit.

Mondkapjes diplomatie

De coronacrisis van 2020 laat zien dat internationale betrekkingen en machtsverhoudingen snel kunnen veranderen onder invloed van actuele gebeurtenissen. Het toont ook hoe een crisis kansen kan creëren om soft power uit te oefenen. Waar de Verenigde Staten de rol van wereldleider liet liggen, zich vooral op zichzelf concentreerde en zelfs besloot subsidie aan de WHO (wereld gezondheid organisatie) in te houden, sprong China in het ontstane gat. China ging juist andere landen helpen met bijvoorbeeld toegang tot beschermende (medische) materialen. Niet helemaal toevallig, want China heeft zich de afgelopen decennia opgewerkt tot marktleider in de productie van medische apparaten, medicijnen, beschermmiddelen zoals de veelgevraagde, maar schaarse, mondkapjes. De Chinese overheid stuurde materialen en een team van artsen naar het zwaar getroffen Italië en Aziatische landen als Cambodja, twee landen die ook participeren in China’s GWI project. Ook Nederland kreeg hulp: een samenwerking tussen Xiamen Airlines en KLM zorgde voor een luchtbrug tussen China en Nederland.

Telecombedrijf Huawei doneerde 800.000 mondkapjes aan Nederland, die dankbaar werden aanvaard door het ministerie van volksgezondheid. Een slimme manier van soft power! Niet alleen China bleek handig met deze mondkapjes diplomatie ook Rusland stuurde al snel hulp naar Italië en Taiwan besloot het hele Vaticaan van medische hulp(middelen) te voorzien.

Opdracht buitenlandbeleid – groepsopdracht

Onderzoek wat het huidige beleid van de Nederlandse overheid ten opzichte van China is, en andersom. Wat wil China graag in of met Nederland bereiken en hoe ziet de Nederlandse regering China? Wat zijn de speerpunten van ons beleid en wat houdt de nieuwe ‘China strategie’ eigenlijk in? Ten slotte onderzoek je welk beleid, activiteiten en acties van China in Nederland of Nederland in China gekenmerkt kunnen worden als soft power of sharp power.

Maak een filmpje waarin je bovenstaande bevindingen presenteert. Denk aan een goede rolverdeling, gebruik van beeldmateriaal en infographics of bijvoorbeeld interviews. Je kunt o.a. deze bronnen gebruiken:
NRC artikel over de China-strategie van de Chinese regering.
Volkskrant artikel: China moet niet denken dat Nederland maatregelen neemt.
Artikel van de correspondent over waarom de China strategie geen strategie is.

Versie debat:

Je onderzoekt hetzelfde als bij 1. en maakt daarvan een samenvatting. Deze samenvatting vertaal je naar een aantal verschillende stellingen waarin je per groep de strategie van Nederland verdedigt of bekritiseert. Je maakt maximaal vijf stellingen per groep.

Opdracht Diplomatie

Ontwerp een diplomatieke speech:

Bekijk dit filmfragment van een staatsdiner met Barack Obama en Hu Jintao in 2011 en beantwoord de volgende vragen:

Hoe beschrijft Obama de Chinese cultuur?
Hoe beschrijft Obama de Amerikaanse cultuur?
Wat is het doel van deze speech, wat willen de sprekers ermee bereiken?
Vergelijk de boodschap van deze speech met de huidige diplomatieke betrekkingen tussen Amerika en China – wat zijn de verschillen?

Kruip in de rol van een diplomaat van een land naar keuze en ontwerp een speech voor een bezoek van de Chinese president aan jouw land. Gebruik hiervoor eventueel dit werkblad.

Literatuur tip

Zhang Jie, Er is maar één zon.

Verder kijken

Documentaire: When China met Africa.
Documentaire; Empire of Dust (over Chinese expats in Congo).
Documentaire: American Factory (Netflix), Trailer.
Documentaire: My fathers’ house (over Afrikaanse migranten in Guangzhou).