Lessenreeks Klassieke Chinese poëzie 
(Rients van Goudoever, Christelijk Gymnasium Sorghvliet)

De hele reeks is goed voor 10 tot 20 lesuren, maar is makkelijk in te korten door bepaalde delen te verkorten of weg te laten. Ook kan de volgorde aangepast worden. Doelgroep: 5 VWO. 

Framing
Een goede start is het onderwerp framing. De leerlingen draaien zich naar het raam en moeten op papier beschrijven wat ze door een van de ramen zien. Ze mogen niks beschrijven dat zich buiten het raam bevindt en alleen de dingen die ze kunnen waarnemen. Geef voldoende tijd hiervoor: leerlingen vinden het moeilijk hiermee een begin te maken.

Bespreek achteraf met elkaar wat iedereen heeft opgeschreven. Dit is het begin van poëzie: je kiest een frame, in dit geval heel letterlijk een raamlijst, en beschrijft vandaaruit de werkelijkheid. Bij het bespreken van wat iedereen heeft opgeschreven merk je dat er overeenkomsten zijn. Logisch, want iedereen heeft ongeveer hetzelfde frame/kader gekozen, maar ook omdat iedereen in de klas een beetje op elkaar lijkt: jong, wonend in Nederland etc. Er zijn ook verschillen en dat komt omdat hoewel iedereen hetzelfde ziet, niet iedereen hetzelfde kijkt. Hoe je je voelt op een bepaald moment kan bepalen hoe je de werkelijkheid ziet.

Deze les leert je dat je een gedicht kan zien als een dichter die een kader om de werkelijkheid aanbrengt. In de klassieke Chinese poëzie gaat het vaak om het hier en nu van een bepaald moment. Het kader dat een Chinese dichter aanbrengt wordt natuurlijk bepaald door de tijd en plaats waarin hij (heel soms zij) leefde, ver verwijderd van de onze. De gevoelens die soms, indirect, worden beschreven zijn echter wél vaak hetzelfde.

Na de les begrijpen de leerlingen wat een frame is in de context van een gedicht en kunnen ze uitleggen op welke manier een gedicht een framing is van de werkelijkheid in de context van de Chinese poëzie.

De vorm van een Chinees gedicht
Laat een paar klassieke Chinese gedichten zien aan de leerlingen in karakters, met pinyin erbij en vertaling. Wat kan de leerling vertellen over hoe een klassiek Chinees gedicht eruitziet? 

Leerlingen valt meestal wel op: vaste regellengte en rijm. Ook dat de taal anders is: het is geen Modern Chinees. Soms valt iemand op dat er wel een ik-persoon in de vertaling is, maar niet in het gedicht. 

Parallellie is iets dat leerlingen niet in eerste instantie zien, maar zodra ze begrijpen wat het is, hoe het werkt en waar je het meestal vindt in een Chinees gedicht, pikken ze het snel op.

Na deze les kunnen leerlingen zelf vormaspecten zoals, rijm, regellengte, parallellie etc., benoemen en herkennen in Chinese poëzie.

Achtergrond
Om de gedichten beter te begrijpen, en ook voor de afwisseling, is het goed om wat over de geschiedenis van de Tang-dynastie te weten. Je kunt zelf kiezen wat er aan bod komt in de lessen: onderwerpen als: An Lushan-rebellie, keizerin Wu Zetian, grafbeeldjes, Chang’an, zijderoute, boeddhisme/daoïsme/confucianisme, Yang Guifei, demografische ontwikkelingen, Tang als kosmopolitische samenleving, examensysteem etc.

Je kunt deze onderwerpen verschillend behandelen: als docent kan je een verhaal houden, maar wat ook goed werkt, is om leerlingen in groepjes te laten werken aan een onderwerp en dit in de klas te laten presenteren. 

Sommige onderwerpen kun je ook aan elkaar koppelen: het verhaal van Wu Zetian is een goed voorbeeld van hoe vrouwen vaak in de Chinese geschiedenis geframed worden. Als je het hebt over de Tang als kosmopolitische samenleving kun je een link maken met wereldburgerschap nu, hier in Nederland.

Gedichten lezen
Een groot deel van de lessen beslaat het lezen van vertaalde gedichten, thuis of in de klas, en daarna deze te bespreken. In het begin is het aan te raden dat de docent de bespreking leidt, later kunnen leerlingen dit doen. Dit kan door ze in kleinere groepen hetzelfde gedicht te laten bespreken en een verslag van die bespreking te laten maken. Dit kun je daarna klassikaal vergelijken. Als je denkt dat een leerling het aankan, kan je de leerling ook een gedicht laten bestuderen en zelf het gesprek daarover laten leiden in de klas.

Vertalingen vergelijken
Extra aandacht kan besteed worden aan de vertaling van Chinese poëzie. Door leerlingen vertalingen te laten vergelijken van hetzelfde gedicht krijgen zij inzicht in welke keuzes vertalers maken. Wat mag een vertaler toevoegen, weglaten of uitleggen om een gedicht begrijpelijker te maken? Ook hierbij is in het begin leiding van de docent nodig bij de discussie, en naarmate de leerlingen meer vertrouwen hierin krijgen, kunnen ze dit zelfstandig.

Gedicht schrijven
Als de leerlingen eenmaal wat Chinese poëzie hebben gelezen, is het tijd om zelf een gedicht te schrijven. Bij voorkeur buiten bij mooi weer! Eenmaal gezeten op een mooie plek gaan de leerlingen in stilte aan de slag. Het gedicht hoeft niet in het Chinees te zijn, maar het moet wel kenmerken van een klassiek Chinees gedicht hebben. Probeer dus te beschrijven wat je ziet, hoort, ruikt. Vermijd een ik-persoon. Nadat iedereen klaar is worden de gedichten voorgedragen, als de leerling dat fijn vindt, en worden de gedichten ook besproken. Kun je uit het gedicht afleiden wat de dichter voelde op dat moment? Kun je meegaan in dat gevoel?

Toetsing
De lessenserie wordt afgesloten met een klassieke schriftelijke toets, een voorbeeld kan opgevraagd worden. Voor de toets krijgt elke leerling een gedicht toebedeeld waarvan ze een vertaling moeten maken die ze op de toets moeten reproduceren en toelichten.

Materiaal
Voor de lessenserie is het nodig dat je veel gedichten verzamelt van Tang-dichters.

1. Op de website van de universiteit Leiden (verretaal) vind je overzicht van Chinese literatuur vertaald in het Nederlands.
Je kunt zoeken op dichter of vertaler. Daan Bronkhorst en Wilt Idema zijn de belangrijkste vertalers van klassiek poëzie en heel interessant om te vergelijken. Veel van hun vertalingen zijn verschenen in Nederlandse literatuurtijdschriften die makkelijk online te vinden zijn op bijvoorbeeld dbnl (Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren ).
Er zijn natuurlijk veel Engelse vertalingen van poëzie. Een van de bruikbaarste collecties is deze:

2. Michael Fuller, An Introduction to Chinese Poetry
Het bevat goede achtergrondinformatie over de dichters en geschiedenis. Alle gedichten vind je in karakters en met de glossen eronder. Daarnaast vaak een of meerdere vertalingen. Ook handig zijn de discussievragen bij elk gedicht. Als je het de leerlingen niet laat gebruiken, helpt het de docent in ieder geval bij het leiden van de discussie over gedichten.
Een ander goed boek voor de docent om zich in te lezen is:

3. Zong-qi Cai, How to read Chinese Poetry
Er is zelfs een werkboek bij voor inspiratie bij opdrachten.

4. Voor achtergrond bij de geschiedenis van de Tang-dynastie is heel nuttig: de onlinecursus ‘Cosmopolitan Tang’ van Harvard. Dit is ook samen met de leerlingen door te werken (bijvoorbeeld bij afstandsonderwijs). De cursus bevat korte uitlegfilmpjes over allerlei onderdelen van de geschiedenis van de Tang en het is makkelijk hier een keuze uit te maken. Ook is er een onderdeel Chinese poëzie waarin onder andere dieper wordt ingegaan op enkele gedichten. Er is een goed filmpje van Stephen Owen hoe hij in zijn klas een Chinees gedicht behandelt.