Speelse rebel
Misschien wel de grootste Chinese held aller tijden is de Apen­koning. Deze koning, met een gevolg van talloze kleine behendige aapjes, beschikt over ongekende krachten en beweegt zich supersnel tussen hemel en aarde. In één salto kan hij 50.000 kilometer overbruggen, hij kan zich moeiteloos klonen en ook nog transformeren in 72 vormen. Zo komt hij steeds onverwacht uit de hoek en weet hij zijn tegenstanders altijd te verrassen.

De Apenkoning, zijn naam is Sun Wukong, is het belangrijkste karakter uit een klassieke Chinese roman uit de zestiende eeuw. De Reis naar het Westen weet al eeuwen het Chinese publiek te boeien en is ook nu nog verplichte literatuur op school. De Apenkoning is een geliefde figuur in de Chinese opera en uiter­aard de hoofdrolspeler in talloze films, televisieseries en strip­boeken. Een van de mooiste versies vind ik de animatiefilm uit 1961 van de Shanghai Arts and Films Studio. Voor oudere Chine­zen is die film een jeugdherinnering die ze koesteren: een kleurige fantasie in de grauwe communistische werkelijkheid.

Deze mythische figuur beschikt over bovennatuurlijke krachten. Hij rebelleert tegen de hemel – dus tegen de keizer als zoon van de hemel – met behulp van een gouden staf, waarmee hij kan vechten en de zeeën kan bedwingen. Hij weet draken te verslaan, eist als overwinningsbuit laarzen waarmee hij over wolken kan lopen, maar wordt door de Boeddha gevangengezet. In ruil voor vrijheid beschermt hij een monnik op zijn reis naar het westen, met als doel de Boeddhistische soetra’s uit India te halen. Tijdens de reis worden ze aangevallen door boven­natuur­lijke wezens en door groepjes bandieten, die hij stuk voor stuk weet te verslaan. Na 81 beproevingen keren ze terug in China en wordt de Apenkoning geëerd wegens zijn verdiensten. De Apenkoning zorgt als een vader voor alle kleine, vrolijke aapjes, die dartel spelen in hun groene paradijs – de Berg van Fruit en Bloemen. In de wereld daarbuiten is hij vooral een slimme deugniet die met zijn brutale gedrag het bloed onder de nagels van de gevestigde orde vandaan haalt en er niet voor terugdeinst om prachtige paleizen en tuinen te vernielen. Een vraag die opkomt, is waarom deze ondeugende figuur zo populair is in China. Waarom heeft deze intelligente pestkop, die gezagsdragers brutaal na-aapt, een heldenstatus in China? Is dat een reactie op de sterke nadruk op hiërarchie in de Chinese samenleving of een hang naar het antiautoritaire van bijvoorbeeld het Taoïsme?

Mao Zedong was een groot bewonderaar. Als fervent lezer van de Chinese klassieke literatuur, prees hij de Apenkoning als een held die voor niemand bang was. Diens conti­nue strijd tegen een almachtige keizer was herkenbaar voor Mao. Het zou ook kunnen dat Mao de vaderlijke steun die de koning aan zijn volgelingen gaf waardeerde. Mao streed zelf ‘als een vader’ tegen de onderdrukking van Chinese boeren en arbeiders. De oude orde moest vernietigd worden, zoals de keizerlijke paleizen door de Apenkoning vernield worden. De Apen­koning roept zichzelf – tot ergernis van de keizer – uit tot Grote Wijze van de Hemel. Dat zal Mao aangesproken hebben. Xi Jinping heeft waarschijnlijk minder waardering voor de rebelse held.

De kwaliteiten die Chinezen de Apenkoning toedichten zijn: slim, vindingrijk, speels en niet bang voor gezag. Dat zijn ook kwaliteiten die gewaardeerd worden in zakenmensen. Respect voor autoriteit is in China binnen de eigen groep weliswaar belangrijk, maar als we de Apenkoning als voorbeeld nemen, dan is slimheid een belangrijke eigenschap om in de wijde wereld te kunnen overwinnen. Ondeugend of onconventioneel gedrag ten opzichte van een buitenstaander is in de buitenwereld accep­tabel, als daarmee zakelijk succes te boeken is.