Media en sociale media

De officiële taak van de Chinese media is simpel: media vormen de spreekbuis van de regering en de Chinese Communistische Partij. Journalisten behoren de politieke agenda van de Partij op een positieve manier onder de aandacht te brengen en daarmee het volk te verheffen. Een redacteur van de Chinese Global Times verwoordt het zo: ‘Wij vertegenwoordigen het nationale belang. We zijn geen waakhond, zoals de Amerikaanse pers. In China hebben de media een meer coöperatieve houding ten opzichte van de regering.’

Print opdrachten
ChineesCultuurplein-illustratie-Samenleving&Identiteit-Victorgrafischontwerp

Leerdoelen

  • Je kunt de belangrijkste staatsmedia noemen en omschrijven wat hun primaire taak is.
  • Je kent de betekenis die het woord ‘propaganda’ voor Chinezen heeft.
  • Je kunt uitleggen hoe censuur werkt in China.
  • Je kunt voorbeelden noemen van hoe Chinezen op een creatieve manier de censuur omzeilen.
  • Je kunt uitleggen wat het belang is van sociale media voor Chinezen.

Spreekbuis of waakhond
Voor Nederlanders is zo’n spreekbuis geen vertrouwen­wek­ken­de bron, maar voor de meeste Chinezen is er niets mis met een staatsapparaat – inclusief de staatsmedia – dat voor zijn burgers denkt. Een Confuciaanse heerser heeft immers de taak goed voor zijn onderdanen te zorgen.

Informatie is macht, luidt het credo. De Chinese autoriteiten doen dan ook veel moeite om de informatie­stromen strak te leiden en nauwlettend te controleren. De belangrijkste Chinese staatsmedia zijn: het persbureau Xinhua (新华社, Xīnhuá shè), de staatsomroep CCTV (中央电视台, Zhōngyāng diànshìtái), het dagblad People’s Daily (人民日报, Rénmín rìbào) en China Radio International. In februari 2016 bracht partijleider Xi Jinping een bezoek aan alle vier organisaties (zie hiernaast de foto van het verslag in de People’s Daily). Bij televisiezender CCTV hing een spandoek om hem te verwelkomen met de tekst: “Onze achternaam is De Partij”, waarmee ze hun loyaliteit aan de CCP toonden.

Instructies
Nieuwsmedia krijgen dagelijks opdracht welke onderwerpen zij moeten behandelen en hoe dat moet. Die instructies zijn soms heel precies: “Breng het bezoek van de president op de homepage, met een grote foto.” Of: “Dit bericht moet op een binnenpagina worden gezet, zonder foto.” Soms wordt er bijvoorbeeld bij gezegd dat het onderwerp menselijk, met veel emotie en aandacht voor personen, moet worden gebracht.

In een instructie naar aanleiding van een ramp staat altijd dat de nadruk moet liggen op de snelle, heroïsche hulpacties van de hulpverleners, meestal het Chinese Volks­bevrij­dings­leger. Ook geldt bij rampen de regel dat er geen aandacht moet worden besteed aan het zoeken naar de oorzaak. De officiële verklaring over de oorzaak volgt meestal in een later stadium. Die verklaring moet door alle media letterlijk worden overgenomen.

Voorpagina van de People’s Daily van 20/2/2016

Vragen

  1. Hieronder zie je voorpagina’s van drie verschillende kranten over een bootramp op de Yangtze rivier, met 456 doden. Wat valt je op?
  2. In Nederland wordt de rol van de pers vaak omschreven als ‘waakhond’. Hoe zou je de rol van de pers in China omschrijven?

Correct gedrag
Chinezen krijgen veel informatie via overheidskanalen: naast het nieuws op televisie en in de krant zijn er talloze Postbus 51-achtige spotjes (Public Service Advertising, PSA, heet dat). Die filmpjes moeten de bevolking ‘opvoeden’ en correct gedrag bijbrengen. Zo zijn er campagnes geweest om de ‘harmonieuze samenleving’ en de ‘Chinese droom’ te promoten. In onze ogen zijn die spotjes bijzonder braaf en niet erg geloof­waardig, maar Chinezen lijken zich er niet aan te storen.

Propaganda: manipulatie of neutraal?

Het woord ‘propaganda’ wordt in Nederland geassocieerd met manipulatie of zelfs hersenspoeling. In China is dat anders. Propaganda (宣传, xuānchuán) is voor Chinezen een neutraal woord: het betekent simpelweg ‘verspreiden van ideeën’ of ‘overtuigen’. Xuanchuan heeft niet de negatieve associatie die het woord propaganda in Nederland heeft.

Naast het verspreiden van informatie is de beïnvloeding van percepties natuurlijk wel degelijk een oogmerk van het machtige Chinese propaganda-apparaat. De Chinese overheid is met zijn propaganda alomtegenwoordig.

Opdracht Staatsmedia 1

Zoek op YouTube een videoverslag van CGTN (China’s internationale Engelstalige televisiezender) over president Xi Jinping. Beschrijf in 200 woorden wat je opvalt aan het gebruik van woord en beeld in het item. Hoe zou een verslag over hetzelfde onderwerp eruitzien in Nederlandse media?

Opdracht Staatsmedia 2

Lees dit artikel op Vice NL van de Amerikaanse journalist Alex Hill. Hij verdient zijn geld met het schrijven van teksten voor de Chinese overheid en vindt dat eigenlijk best een chille baan.

Beschrijf in 250 woorden de voorschriften die gelden voor journalisten in China. Geef minimaal vijf voorbeelden en beschrijf waarom jij zelf wel, of juist niet, bij de Chinese staatsmedia zou willen werken.

Knap en super charismatisch
Het is natuurlijk fijn als de Chinese burgers tevreden zijn over hun leider, maar het is nog overtuigender als ook mensen uit andere landen hun lof uitspreken. Een Chinese staatskrant publiceerde online een video waarin buitenlandse studenten in China in bewonderende termen spreken over Xi Jinping. Hij werd omschreven als: ‘een krachtige leider’, ‘wijs en resoluut’, ‘zeer gerespecteerd, ‘knap en super charismatisch’, ‘als een grote broer of als een vader’, ‘Xi zorgt goed voor China’. Mijn favoriete uitspraak in het glad gemonteerde filmpje komt van een Koreaanse die zegt: ‘Als mijn toekomstige echtgenoot op hem lijkt, dan ben ik gelukkig’.

De reacties van internationale lezers over het filmpje (op het in China zelf niet toegankelijke YouTube-kanaal van People’s Daily) zijn niet mals: ‘Walgelijk’ of ‘Hoeveel kregen ze hiervoor betaald?’ Chinezen reageren weer geprikkeld op die kritiek. In onze ogen worden de uitspraken van de studenten wel erg eenzijdig weergegeven, maar bij Chinese kijkers zal (bij gebrek aan andere informatie) de boodschap blijven hangen dat buitenlanders Xi Jinping uitbundig prijzen. En dat sluit dan weer nauw aan bij het beeld dat ze toch al hebben naar aanleiding van de bericht­geving in de Chinese staatsmedia.

Vraag

  1. Kijk naar de CCTV propagandaposter van Xi Jinping (Xi Jinping maakt jiaozi). Beschrijf de poster in je eigen woorden. Welke boodschap wil de poster uitdragen? Kan je zien wat de aanleiding is voor de poster?

Correct gedrag
Chinezen krijgen veel informatie via overheidskanalen: naast het nieuws op televisie en in de krant zijn er talloze Postbus 51-achtige spotjes (Public Service Advertising, PSA, heet dat). Die filmpjes moeten de bevolking ‘opvoeden’ en correct gedrag bijbrengen. Zo zijn er campagnes geweest om de ‘harmonieuze samenleving’ en de ‘Chinese droom’ te promoten. In onze ogen zijn die spotjes bijzonder braaf en niet erg geloof­waardig, maar Chinezen lijken zich er niet aan te storen.

'China's droom is mijn droom' (foto: Ardi Bouwers)

Opdracht Chinese Droom

Beschrijf in 100 woorden welke media en sociale media de Chinese autoriteiten gebruiken om de Chinese droom uit te leggen aan de bevolking en welke vorm volgens jou het meest effectief is en waarom.

Grote censuurmuur
Als een land zoveel investeert in het verspreiden van gewenste informatie, dan wekt het geen verbazing dat ongewenste informatie wordt uitgebannen. China kent een uitgebreid systeem van censuur. Mondiaal populaire sociale media als Facebook, Twitter en YouTube zijn onbereikbaar in China en ook de zoekmachine Google is er al jaren geblokkeerd. Dat is een gevolg van wat de Great Firewall ofwel de ‘Grote Censuurmuur’ genoemd wordt. Chinese websites worden gefilterd. De in China gangbare term voor het plegen van censuur is: ‘harmoniseren’.

Naast geautomatiseerd elektronisch toezicht, zijn ook tien­dui­zenden mensen online actief die het internet afspeuren naar ongewenste informatie. Ook gewone burgers dragen hun steentje bij aan het weren van ongewenste informatie door middel van het zogenaamde ‘50-cent-leger’: dat zijn mensen die zich mengen in discussies om het officiële standpunt kracht bij te zetten. Voor ieder bericht dat zij plaatsen ontvangen zij 50 cent, vandaar de bijnaam. Dis­cus­sies worden zo om­gebogen in de gewenste richting.

De controle op het internet neemt de laatste jaren toe. De technieken voor het controleren van wat zich afspeelt op het internet worden steeds geavanceerder. China streeft naar een nationaal internet, losgekoppeld van het wereld-wijde-web. Wat een decennium geleden onrealistisch leek (informatie afschermen voor het Chinese publiek), blijkt technologisch inmiddels wel degelijk mogelijk.

Wel discussie
Toch wordt er op het Chinese internet ook volop gediscussieerd over misstanden. Nederlanders zijn soms verbaasd over wat er wél geschreven kan worden. Het is bijvoorbeeld geen probleem om te publiceren over milieuproblemen, voedselschandalen of corruptie. Die onderwerpen zijn inmiddels door de Chinese overheid geadop­teerd als maatschappelijk probleem en meer bewustwording daarover is dus gewenst. Er zijn echter rode lijnen die je beter niet kan overschrijden. Maar vaak zijn de rode lijnen vaag en daardoor zijn mensen extra voorzich­tig met wat ze posten. Zelfcensuur – liever je mond houden dan in de problemen komen – heeft misschien wel meer invloed dan de officieel opgelegde censuur.

Voormalig CCTV presen­ta­trice Chai Jing verspreidde in 2014 via het internet de twee uur durende docu­men­taire Under the Dome, over de ziek­makende luchtverontreiniging in Beijing. Een week lang werd haar aangrijpende verhaal door tientallen miljoenen Chinezen bekeken. Toen volgde een verbod. De film was inmiddels zo vaak gedeeld, dat mensen die hem wilden zien hem toch wel ergens op het internet konden vinden.

Opdracht Under the Dome 1

Bekijk de eerste zes minuten van de documentaire van Chai Jing op YouTube (Part 1, met Engelse ondertitels)
Wat was de aanleiding voor Chai Jing om deze documentaire te maken? Vind je de manier waarop ze haar verhaal vertelt overtuigend? Denk je dat deze manier van storytelling in China veel gebruikt wordt?

Opdracht Under the Dome 2

Bekijk Part 8 van de documentaire vanaf 2’45” tot 7’50” 
Beschrijf wat Chai Jing hier doet. Wat is volgens jou de belangrijkste reden voor het verbieden van de documentaire?

Sociale media
Ruim 900 miljoen Chinezen zijn actief op het internet. Een meerderheid van de gebruikers van sociale media is jonger dan 35 jaar en kan zich – net als Nederlandse jongeren – geen leven zonder een smartphone voorstellen. Het gebruik van WeChat (de app met Instagram, Facebook, Twitter, YouTube, WhatsApp en nog veel meer functies, gecombineerd in één super-app) is ook doorgedrongen tot oudere generaties. Waar bij zakelijke contacten vroeger je telefoonnummer en emailadres de belangrijkste informatie vormden op een visitekaartje, is nu je WeChat QR-code het eerste waar iedereen om vraagt.

Een gangbaar beeld (Foto: Ardi Bouwers)

WeChat
WeChat (微信, Wēixìn) lijkt alles te kunnen en is een fenomeen in China. Werkelijk iedereen gebruikt het en je kan er ontelbaar veel verschillende dingen mee doen. Wat begon als een simpele chat-app voor korte tekstberichtjes, is uitgegroeid tot een app met zoveel handige toepassingen, dat westerse bedrijven als Facebook de ideeën van WeChat nu inbouwen in hun eigen software. Het Westen kopieert China!

Meteen bij de introductie van WeChat was er een ruim assortiment aan emoji’s, stickers en gifjes, omdat Chinezen zeer visueel ingesteld zijn. Naast Chinese stripfiguren zijn er ook een touwtje springende Nijntje en een dromende Snoopy in 3D. Inmiddels werken westerse social media ook volop met emoji’s.

Opdracht Chinese emoji

WeChat en Weibo (een soort Chinees Twitter) hebben hun eigen emoji ontwikkeld en die zijn anders dan de emoji van WhatsApp, die veel mensen in Nederland gebruiken. Begin 2020 werd de ‘watermeloen etende’ emoji geïntroduceerd, gebaseerd op een populaire internet meme in China. Lees dit artikel op de website WhatsOnWeibo (opgericht door de Nederlandse Manya Koetse) en leg uit wat de betekenis is van ‘watermeloen eten’

WeChat heeft alles in één en daardoor hoeven mensen niet meer van de ene naar de andere app te switchen. WeChat stelt zijn software open voor andere bedrijven om de app te integreren in hun eigen product. Dat is een slimme keuze. Daardoor blijven gebruikers lang binnen hun eigen domein. De ontwerpers van WeChat bedenken ook steeds nieuwe toepassingen. Mede dankzij WeChat is China veel verder met het contactloos betalen en alle mogelijke vormen van handel via het internet dan Nederland. Net als bij PayPal kan je in je WeChat een tegoed opladen in je porte­mon­nee. Met die portemonnee op je telefoon kan je kleine bedragen afrekenen in winkels, bij snoepautomaten en zelfs bij straatverkopers en bedelaars! QR-codes spelen daarbij een belangrijke rol, want door de code te scannen kom je vanzelf op de site van de aanbieder.

Sociale media: cijfercodes

  520     – wu’èrlíng, klinkt als wǒ ài nǐ        – ik hou van jou

  530     – wǔsānlíng, als wǒ xiǎng nǐ        – ik denk aan je

  555     – wǔ wǔ wǔ, klinkt als huilen        – ik ben verdrietig

    56     – wǔ liù, klinkt als wúliáo               – saai

    88     – bābā, klinkt als bye bye              – tot ziens

  995     – jiǔiǔ wǒ, klinkt als jiùjiù wǒ          – help me

Kat-en-muis-spel
Het overgrote deel van de Chinezen gebruikt sociale media voor contact met vrienden, praktische zaken en amusement. Toch wordt er ook politieke informatie uitgewisseld via het internet. Het omzeilen van censuur wordt vaak omschreven als een kat-en-muis-spel: een wedstrijd om de autoriteiten te slim af te zijn. Chinezen maken veelvuldig gebruik van woordgrappen. Ze spelen bijvoorbeeld met karakters van dezelfde klank. Harmoniseren (和谐, héxié) is de Chinese term voor censureren. Als je wilt schrijven dat iets gecensureerd is, gebruik je karakters die klinken als héxié maar die een andere betekenis hebben. Iedereen begrijpt wat bedoeld wordt met: ‘Mijn artikel is gerivierkrabd’ (rivierkrab = 河蟹, héxiè, dus met dezelfde uitspraak, maar met andere karakters dan het 和谐, héxié van harmoniseren).

De blogger Han Han is één van China’s meest bekende jonge schrijvers. Han Han spreekt jonge Chinezen aan (dat doet hij soms letterlijk: ‘Hey, jij daar achter je computer’). De laatste tijd schrijft hij vooral boeken, neemt hij deel aan autoraces en regisseert hij films. Hij schrijft scherp en sarcastisch over sociale ongelijkheid, nationalisme en ‘de waarheid’. Toen Liu Xiaobo de Nobelprijs voor de Vrede won (zeer tegen de zin van Beijing), publiceerde Han Han slechts twee aanhalingstekens met een paar spaties ertussen: “  “. Daarmee suggereerde hij dat alles wat hij over dit heikele onderwerp wilde melden toch meteen gecensureerd zou worden. Dat maakt hem overigens geen dissident. Hij schrijft over wat hem bezighoudt, zonder ideologische saus, en het is daardoor moeilijk om hem in een hokje te stoppen.

Je kunt meer informatie over Chinese jongeren en wat hen bezighoudt vinden bij Jong in China.

Een ander mooi voorbeeld van creatief taalgebruik is #metoo, een wereldwijde campagne tegen seksueel overschrijdend gedrag, die ook in China werd aangegrepen om aandacht te vragen voor seksueel geweld tegen vrouwen. De hashtag #metoo werd al snel gecensureerd. Toen ging men #mitu gebruiken, dat hetzelfde klinkt. Het duurde niet lang voordat dat ook verboden werd. Vervolgens werd #metoo omgezet in het Engels: #ricebunny. Toen dat ook niet meer werkte, stapten mensen over op het gebruik van de karakters voor rijst en konijn (米兔, mǐtù) of zelf de rijstkom en het konijn uit de emojis binnen WeChat. Zo zie je dat er iedere keer een denkstapje wordt gezet en de meeste internetgebruikers kunnen dat heel goed volgen. Chinezen houden van dit soort woordgrapjes en zijn meesters in het tussen de regels door lezen.

Er worden niet alleen woordgrappen gemaakt, ook beeld­grappen zijn populair. De Chinese president en partijleider Xi Jinping wordt op sociale media vaak afgebeeld als Winnie de Poeh. Een afbeelding van Winnie de Poeh in een speelgoed­autootje was op een dag topscoorder op social media. Het was een milde manier om de draak te steken met de militaire parade die die dag plaatsvond in Beijing. Xi Jinping, wuivend vanuit een rijdende auto de parade afnemend, leek precies op Poeh. Deze afbeelding van Winnie de Poeh in het speelgoedautootje werd overigens de meest gecensureerde afbeelding van het jaar.

Opdracht media

Chinese mediaorganisaties als Xinhua, China Daily, CGTN en Global Times hebben Engelstalige websites, die een indruk geven van de Chinese pers. Neem deze door en lees dan het artikel van Alex Hill, Vice Nederland (4 maart 2015), ‘Ik werk voor het propaganda-apparaat van de Chinese Communistische Partij’, .

Vervolgens ga je een homepage van een website of een voorpagina van een krant in China maken. Je bedenkt minstens vijf onderwerpen, maakt koppen, schrijft artikelen en zoekt er beeldmateriaal bij. Je schrijft in het Nederlands, maar de onderwerpen en de manier van schrijven zijn zoals een Chinees staatsbedrijf de zaken zou weergeven (propaganda!).

Literatuur tip

  • Han Han, Mijn generatie

Verder lezen

  • Jeanne Boden, Chinese propaganda verblindt de wereld (2019), Punct uitgeverij.
  • Garrie van Pinxteren, NRC Handelsblad (11 mei 2020), ‘Zo brak Chinees mediabedrijf Caixin door de censuur heen’, over de uitbraak van het Coronavirus.
  • Ed Sander, China Talk (gratis te downloaden), deel 1 gaat over de digitale revolutie in China,
  • What’s on Weibo website, over trends op sociale media in China.

Verder kijken en luisteren

  • Door het Hart van China, Ruben Terlou (VPRO), aflevering 2: Dubbellevens, 21 januari 2018, over populaire livestreamers en China’s grootste internetplatform voor homoseksuelen,
  • Amazing China (2018), CCTV documentaire.
  • The East is Red (1965), propaganda film uit de Culturele Revolutie.
  • Chinese propagandaposters uit de 20e eeuw vind je hier.
  • Wolf Warrior (2015), nationalistische Chinese actiefilm
  • NPO Radio: ‘Propaganda in China: van flitsende tv-shows tot games’, NPO radio 1, 5 oktober 2018.